جراحی قاعده جمجمه: انواع، کاربردها و عوارض

 جمجمه از استخوان‌ها و غضروف‌هایی تشکیل شده است که صورت و جمجمه را تشکیل می‌دهند. جراحی قاعده جمجمه یک فرآیند پیچیده و حساس است که نیازمند تخصص و دقت بالایی از سوی تیم پزشکی مرتبط می‌باشد. این فرآیند جراحی که در توالی خاصی صورت می‌گیرد، به منظور بهبود وضعیت بیمارانی است که از مشکلاتی نظیر شکستگی‌های جمجمه یا تشکیل تومور در این ناحیه رنج می‌برند. قاعده جمجمه یکی از مهم‎‌ترین بخش‌های جمجمه است که به دلیل نزدیک بودن به نخاع، عصب‌های مغزی، رگ‌های خونی، وریدهای اصلی مغز و … دارای پیچیدگی‌های بسیاری بوده و جراحی آن تبحر و دقت بالایی می‌طلبد. از این رو در این مقاله با نحوه انجام انواع جراحی قاعده جمجمه، کاربرد و عوارض آن برای بیماران صحبت می‌کنیم.

قاعده جمجمه چیست؟

قاعده جمجمه یا کف جمجمه بخشی از جمجمه است که به صورت یک پایه استخوانی، مغز را حمایت می‌کند. این ناحیه بسیار پیچیده و از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا محل عبور بسیاری از اعصاب، رگ‌های خونی و مایع مغزی نخاعی می‌باشد. قاعده جمجمه از چندین استخوان تشکیل شده است که به صورت یک پازل در کنار هم قرار گرفته‌اند. این استخوان‌ها حفره‌هایی را ایجاد می‌کنند که از طریق آن‌ها اعصاب و رگ‌های خونی به مغز وارد و از آن خارج می‌شوند.  عده‌ای از افراد ممکن است دچار آسیب در ناحیه جمجمه شوند. از این رو ممکن است به جراحی نیاز پیدا کنند. لازم به ذکر است که جراحی قاعده جمجمه بسیار جراحی حساس و مهمی بوده و نیاز به دقت فراوان دارد. در ادامه به بررسی علائم و نشانه‌هایی که منجر به جراحی می‌شود، می‌پردازیم.

آناتومی جمجمه

ساختار جمجمه ساختار اصلی و چهارچوب سر به حساب می‌آید. جمجمه از استخوان و غضروف‌هایی تشکیل شده است که ساختار صورت را حفظ می‌کند و از مغز در برابر آسیب محافظت می‌کند. جمجمه یک ساختار استخوانی است که در تمامی انسان‌ها و حیوانات وجود دارد که به عنوان چهارچوب سر عمل می‌کند. پایه جمجمه یک ناحیه پیچیده است که نخاع و بسیاری از رگ‌های خونی و اعصاب و … از آن عبور می‌کنند. به صورت کلی جمجمه را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد:

• کاسه سر (کالواریوم): بخش فوقانی و بزرگ‌تر جمجمه است که مغز را در بر می‌گیرد.
• اسکلت صورت: بخش تحتانی و کوچک‌تر جمجمه است که صورت را شکل می‌دهد.

کاربرد جراحی قاعده جمجمه

جراحی قاعده جمجمه برای درمان و بهبود وضعیت‌هایی از قبیل شکستگی‌های جمجمه، تومورهای مغزی، عفونت‌های جمجمه، انحرافات ستون فقرات و برخی مشکلات دیگر اعمال می‌شود. این جراحی به منظور بازسازی و استحکام بخش‌های مختلف جمجمه و ستون فقرات، از جمله استخوان‌ها، بافت‌های نرم و سایر ساختارهای مرتبط، صورت می‌گیرد. از طریق این جراحی، مشکلات فیزیکی و عملکردی بهبود یافته و بیماران قادر به بازگشت به فعالیت‌های روزمره و بهبود کیفیت زندگی خود می‌شوند. سایر کاربردهای جراحی قاعده جمجمه عبارتند از:

• کیست‌های دوران جنینی
• عفونت‌های قاعده جمجمه
• تومورهای هیپوفیز
• مننژیوم: تومورهایی که از مننژ(لایه ای بین مغز و جمجه) منشا می‌گیرند.
• کوردوم‌: تومورهایی با رشد آهسته که از استخوان جمجمه منشا می‌گیرند.
• نورالژی تری ژمینال (درد عصب سه‌قلو) با درد شدید در یک سمت صورت
• کرانیوفارنژیوما (تومور خوش‌خیم مغزی) که در نزدیکی غده هیپوفیز رشد می‌کنند.
• کرانیوشینوستوز: حالتی که سوچور استخوان جمجمه در دوران نوزادی خیلی زود بسته می‌شود و رشد استخوان جمجمه و شکل مغز را با مشکل روبرو می‌کند.
• فیستول مایع مغزی نخاعی
• آنوریسم مغزی، عروق خونی با دیواره ضعیف و متورم و پر خون در مغز
• مالفورماسیون (بد شکلی) شریانی-وریدی (شریان یا وریدی که به صورت غیر طبیعی به یکدیگر متصل شده اند)

علائم و نشانه‌های بروز تومور در قاعده جمجمه

تومورهای قاعده جمجمه با علائم و نشانه‌های مختلفی همراه هستند. این علائم و نشانه‌ها ممکن است به صورت تدریجی ظاهر شوند و یا به طور ناگهانی پدید آیند و بسته به موقعیت، اندازه و نوع تومور متفاوت باشند. به طور معمول علائم تومورهای قاعده جمجمه عبارتند از:

• سرگیجه و سردرد
• درد در ناحیه صورت
• کاهش شنوایی
• گرفتگی بینی و عفونت های مکرر سینوسی
• اختلال بینایی
• ضعف و بی حسی در اندام‌ها
• ضعف عضلات یک سمت صورت
• صدای وزوز گوش
• اختلال بویایی
• عفونت‌های مقاوم به درمان سینوس‌های صورت

روش های تشخیص ناهنجاری‌های قاعده جمجمه

تشخیص ناهنجاری‌های قاعده جمجمه به دلیل پیچیدگی ساختار این ناحیه از بدن، نیازمند دقت و استفاده از روش‌های تصویربرداری پیشرفته است. این ناهنجاری‌ها می‌توانند شامل تومورها، عفونت‌ها، یا اختلالات مادرزادی باشند. امروزه با پیشرفت علم پزشکی، روش‌های تشخیص ناهنجاری‌های قاعده جمجمه بسیار افزایش پیدا کرده است. برخی از این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• MRI یا تصویربرداری مغناطیسی: MRI جزئیات بسیار دقیقی از بافت‌های نرم مغز و نخاع ارائه می‌دهد و به تشخیص تومورها، عفونت‌ها و سایر ناهنجاری‌ها کمک می‌کند. برخلاف برخی روش‌های دیگر، MRI از اشعه ایکس استفاده نمی‌کند.
• CT : CT scan اسکن تصاویری با وضوح بالا از ساختارهای استخوانی جمجمه و مغز ارائه می‌دهد و به تشخیص شکستگی‌ها، خونریزی ‌و تومورهای استخوانی کمک می‌کند. CT اسکن نسبت به MRI سریع‌تر است و زمان کمتری نیاز دارد. در این روش برای تقویت تصاویر و تشخیص بهتر برخی ناهنجاری‌ها، ممکن است از ماده حاجب استفاده شود.
• آزمایش خون: برای بررسی وجود عفونت، التهاب یا سایر اختلالات، برخی آزمایش‌های خون انجام می‌شود. آزمایش‌های مایع مغزی نخاعی نیز برای بررسی وجود سلول های سرطانی، عفونت یا خونریزی انجام می‌گیرد.

انواع روش‌های جراحی قاعده جمجمه

مراقبت های پس از جراحی قاعده جمجمه

مراقبت‌های پس از جراحی قاعده جمجمه بسیار ضروری می‌باشد و جهت بهبودی کامل بیمار و کاهش عوارض احتمالی الزامی است. این مراقبت‌ها شامل استراحت کافی، مصرف منظم داروهای تجویز شده توسط پزشک، پرهیز از فعالیت‌های سنگین، کنترل منظم محل جراحی و پیگیری‌های دوره‌ای است. همچنین، بیمار باید به علائمی مانند تب، سردرد شدید، خونریزی، عفونت، تورم و اختلال در حرکت توجه کرده و در صورت مشاهده هرکدام از این علائم، سریعا به پزشک مراجعه کند. مدت زمان بهبودی کامل به نوع جراحی، پیچیدگی آن و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد و ممکن است چندین هفته تا چند ماه طول بکشد. سایر موارد مراقبتی پس از انجام جراحی قاعده جمجمه شامل موارد زیر است:

• مسکن‌های تجویزی پزشک را حتما طبق دستور مصرف کنید. از مصرف خودسرانه‌ی داروهایی که پزشک تجویز نکرده است، بپرهیزید. حداقل ۳ ماه از مصرف داروهای ایبوبرفن، آسپرین و ناپروکسن خودداری کنید.
• مصرف مایعات مانند آب توصیه می‌شود.
• از مصرف الکل و دخانیات جدا خودداری کنید.
• ورزش‌های سنگین انجام ندهید، پیاده روی آرام توصیه می‌شود.
• در محل جراحی از مواد آرایشی استفاده نکنید.
• شستن ناحیه جراحی با لیف ممنوع است. مراقب باشید هنگام حمام کردن بخیه‌های ناحیه مورد نظر خیس نشود. از رفتن به استخر جدا خودداری کنید.
• به مدت ۶ روز استراحت مطلق داشته باشید و پس از ۶ ماه می‌توانید به فعالیت‌های روزانه خود بازگردید.

همچنین در مورد مراقبت‌های بعد از عمل جراحی آندوسکوپی بیشتر بخوانید.

عوارض جراحی تومور قاعده جمجمه

جراحی تومور قاعده جمجمه به دلیل حساسیت ناحیه عمل، با عوارضی همراه است که بسته به نوع تومور، اندازه آن و محل دقیق آن متفاوت است. برخی از عوارض شایع شامل اختلالات حسی مانند از دست دادن بینایی، شنوایی یا بویایی، مشکلات حرکتی مثل فلج صورت یا ضعف اندام‌ها، اختلالات گفتاری و بلعی، عفونت، خونریزی، نشت مایع مغزی-نخاعی و تشنج می‌شوند. همچنین، ممکن است اختلالاتی در حافظه، تمرکز و عملکرد شناختی نیز ایجاد شود. به طور کلی، هرچه جراحی پیچیده‌تر باشد، احتمال بروز عوارض جراحی قاعده جمجمه بیشتر می‌شود.

کلام پایانی

در این مقاله با روش‌های جراحی قاعده جمجمه آشنا شدیم. دانستیم که جمجمه بخش حساسی از بدن است که جراحی آن نیازمند تخصص و مهارت پزشک است. همچنین انواع روش‌های جراحی‌ قاعده جمجمه و چگونگی انجام آن‌ها را بررسی کردیم. در نظر داشته باشید که جراحی قاعده جمجمه عمل حساس و پر ریسکی است و نیاز به تخصص و مهارت بسیار دارد. دکتر محمد صمدیان با سال‌ها تجربه و مهارت در امر جراحی‌های مربوط به جمجمه در مسیر تشخیص و درمان همراه شما هستند. ایشان با سابقه موفق در امر جراحی، پس از تشخیص علائم و نشانه‌های شما، بهترین روش درمانی را به شما معرفی می‌کنند.