آنوریسم مغزی چیست؟ علائم، علت‌ها، تشخیص و درمان

آنوریسم مغزی (کلاف عروقی مغز) عبارت است از ایجاد یک برآمدگی بادکنک مانند در دیواره یکی از شریان‌های مغز. گاهی اوقات آنوریسم، رشد کرده و پس از وارد کردن فشار بر ساختارهای مجاور خود، در نهایت پاره می‌شود. نشت یا پارگی عروق مبتلا به آنوریسم باعث علائم و عوارض مختلفی، از سردرد شدید گرفته تا سکته مغزی یا مرگ، می‌شود. در اکثر موارد، آنوریسم به طور اتفاقی و طی اسکنی که برای مشکل دیگری انجام می‌گیرد، تشخیص داده می‌شود. نوع و شدت خطرات ناشی از پارگی آنوریسم به محل و اندازه آن بستگی دارد. گزینه‌های درمانی موجود برای این عارضه عبارتند از؛ تحت نظر قرار گرفتن توسط پزشک، جراحی‌های بسته و کلیپینگ(بستن آنوریسم با قرار دادن کلیپس در گردن آن) عمل کوییلینگ، یا عمل با‌ی پس.

آنوریسم مغزی چیست؟

آنوریسم مغزی (AN-yoo-riz-um) به عنوان آنوریسم مغزی یا آنوریسم داخل جمجمه نیز شناخته می‌شود. و برآمدگی یا بالون شدن در یک رگ خونی در مغز است. آنوریسم اغلب شبیه توت آویزان به ساقه است. متخصصان فکر می‌کنند آنوریسم‌های مغزی شکل می‌گیرند و رشد می‌کنند زیرا جریان خون در رگ خونی به ناحیه ضعیف دیواره عروق فشار می‌آورد. این وضعیت می‌تواند اندازه آنوریسم مغزی را افزایش دهد. اگر آنوریسم مغزی نشت کند یا پاره شود، باعث خونریزی در مغز می‌شود که به عنوان سکته هموراژیک شناخته می‌شود.

آنوریسم مغزی شایع است. اما بیشتر آنوریسم‌های مغزی جدی نیستند، به خصوص اگر کوچک باشند. اکثر آنوریسم‌های مغزی پاره نمی‌شوند. آن‌ها معمولاً علائمی ایجاد نمی‌کنند یا مشکلات سلامتی ایجاد نمی‌کنند. در بسیاری از موارد، آنوریسم‌های مغزی در طی آزمایش‌های مربوط به شرایط دیگر یافت می‌شوند.

انواع آنوریسم مغزی

آنوریسم‌های مغزی به تفکیک نوع و مکان تشکیل یافته، دسته‌بندی می‌شوند. این تنوع در انواع آنوریسم مغزی نشانگر پیچیدگی این وضعیت و ضرورت تشخیص دقیق و درمان فوری آن است. ازآنجایی که هر نوع آنوریسم مغزی ممکن است عواقب جدی داشته باشد، شناخت این تفاوت‌ها برای انجام بهترین راهبردهای درمانی و پیشگیری از اهمیت بالایی برخوردار است. انواع آنوریسم‌های مغزی عبارت‌اند از:

• آنوریسم ساکولار: این نوع از آنوریسم‌ها کیسه‌ای در شریان خونی مغز شکل می‌گیرد که ظاهری مانند توت دارند.
• آنوریسم فوزیفورم(دوک مانند): این نوع از آنوریسم نامتداول است و کل شریان خونی را متورم می‌کند.
• آنوریسم دیسکتینگ (تشریحى): این نوع از آنوریسم عارضه‌ای است که در آن یک پارگی درونی در شریان خونی ایجاد می‌شود. همین مسئله موجب خواهد شد که خون به لایه‌های دیگر نشت کرده و موجب انسداد شریان یا تورم در شریان شود.

چه کارهایی باعث ایجاد آنوریسم مغز می‌شود؟

برخى از کارها باعث ایجاد یا رشد آنوریسم مغزی می‌شود. برخی از این عوامل شامل موارد زیر است:

• تمرینات ورزشى شدید
• عصبانیت شدید
• وحشت زدگی
• مقاربت جنسی
• تنش در حرکات روده
• مصرف سودا یا قهوه

تعدادی از  آنوریسم‌ها در طول عمر فرد ایجاد می‌شوند. برخی از افراد به صورت ارثی دچار این عارضه شده و بعضی از آنوریسم‌ها به علت آسیب‌های مغزی به وجود می‌آید.
بیمارى کلیوى پولی سیستیک غالب اتوزومال (ADPKD)، نوعی بیماری ارثی بوده که بر عملکرد کلیه اثر می‌گذارد. این بیمارى همچنین کیسه‌هاى تار عنکبوتى شکلى پر از مایع‌ (کیست) در بافت مغز تولید مى‌کند. این حالت فشار خون را افزایش داده و رگ‌های خونی مغز و دیگر جاهاى بدن را تضعیف می‌کند. سندرم مارفان نیز یک عارضه ارثی بوده و ژن‌هایى را تحت تاثیر قرار خواهد داد که قادر است بافت‌هاى همبند بدن را کنترل کند. آسیب به ساختار شریان‌ها نیز نقایصی را ایجاد خواهد کرد که می‌تواند منجر به پدید آمدن آنوریسم‌های مغزی شود.
نوعی از آسیب مغزى پس از سانحه، مى‌تواند بافت مغز را پاره کرده و موجب آنوریسم دیسکتینگ (تشریحى) شوند. بروز یک عفونت شدید در صورتى که به شریانى آسیب وارد کند نیز مى‌تواند باعث بروز آنوریسم شود. مصرف دخانیات و فشار خون مزمن بالا از عوامل اصلى آنوریسم‌هاى مغزى هستند.

چه افرادی در معرض آنوریسم مغزی قرار دارند؟

آنوریسم مغزی می‌تواند هرکس را در هر سنی درگیر کند، اما برخی از عوامل و شرایط می‌توانند افراد را در معرض بیشتر به این وضعیت قرار دهند. افرادی که سابقه خانوادگی آنوریسم مغزی دارند، افراد میانسال و همچنین افراد مبتلا به برخی بیماری‌های خاص یا ضعف دیوار عروق (vascular weakness)، در معرض بالاتری از خطر قرار دارند. سیگاری بودن، مصرف الکل، فشار خون بالا، استفاده از مواد مخدر، و چاقی نیز به عنوان عوامل خطر افزایی در این زمینه شناخته می‌شوند. همچنین، برخی از افراد با بیماری‌های خاص مانند کیست‌های خونی در عروق مغزی (arteriovenous malformations) نیز در خطر بیشتری قرار دارند. به طور کل افراد با خصوصیات زیر بیش‌تر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند:

• افراد مبتلا به آترواسکلروز یا تصلب شرایین
• احتمال ابتلا به آنوریسم داخل جمجمه در زنان بیشتر از مردان است و علت آن نیز  یائسگی و کاهش سطح استروژن در زنان است.
• سابقه خانوادگی بیماری

سایر ریسک فاکتورها برای آنوریسم مغزی عبارت است از:

• افزایش سن
• سوء مصرف مواد مخدر، به خصوص کوکائین
• سوء مصرف الکل
• مشکلات مادرزادی که بر دیواره شراین تاثیر می‌گذارد، مانند سندرم اهلرز دانلوس(Ehlers-Danlos syndrome)
• آسیب به سر
• ناهنجاری شریانی مغزی
• تنگ شدگى مادرزادی آئورت(کوارک تاسیون)
• 

علت بروز آنوریسم مغزی چیست؟

آنوریسم مغزی(کلاف عروقی مغز) به علت‌های مختلفی بروز می‌کند، از جمله:

• فشار خون بالا
• تصلب شرایین
• تروما
• وراثت
• غیرعادی بودن جریان خون در محل پیوند شریان‌ها

علت‌های نادری نیز برای بروز آنوریسم وجود دارد. آنوریسم‌های مایکوتیک به دلیل عفونت دیواره شریان‌ها رخ می‌دهند. تومورها و آسیب‌های ناشی از ضربات می‌توانند باعث تشکیل آنوریسم‌ها شوند. مصرف مواد مخدر، خصوصاً کوکائین، نیز می‌تواند باعث التهاب و ضعیف شدن دیواره‌های شریان‌ها شود.

ریسک فاکتورهای ارثی دخیل در آنوریسم مغزی

اختلالات ارثی بافت پیوندی مثل سندرم اهلرز- دانلوس که عروق خونی دچار اختلال و ضعیف شدگی می‌شوند.

بیماری کلیه پلی کیستیک

در این بیماری ارثی کیست‌های متعدد در کلیه تشخیص داده می‌شود و بیمار دچار فشار خون بالا و نارسایی کلیه شده و مستعد به آنوریسم مغزی می‌شود.

 آئورت نازک و باریک (کوآرکتاسیون آئورت)

آئورت که خونرسانی به بافت‌ها را بر عهده دارد نازک و دچار اختلال شده است.

آنوریسم‌های مغزی چه علائمی دارند؟

آنوریسم‌های کوچکی که در مغز ایجاد می‌شوند ممکن است هیچ علائمی ایجاد نکنند. بسیاری از مردم نمی‌دانند که آنوریسم در مغزشان شکل گرفته است. با این حال، آنوریسم‌های بزرگ‌تر می‌توانند بر بافت‌های مغز فشار وارد کنند و باعث ایجاد برخی شکایات شوند. این شکایات و علائم عبارت‌اند از:

• سردرد
• اختلال تعادل
• مشکل در صحبت کردن
• درد در بالا یا پشت چشم
• مشکلاتی مانند دوبینی یا کاهش بینایی
• بی حسی یا ضعف در یک طرف صورت
• علائم تشکیل حباب در مغز

علائم آنوریسم پاره شده 

هنگامی که حباب (آنوریسم) در مغز می‌ترکد، ممکن است سردرد ناگهانی و شدید ایجاد شود. افراد ممکن است این درد را به عنوان شدیدترین دردی که تا به حال دیده‌اند توصیف کنند. علاوه بر این، هنگامی که آنوریسم مغزی خونریزی می‌کند، علائم زیر ممکن است رخ دهد:

• گیجی یا از دست دادن هوشیاری
• تشنج
• تاری یا دوبینی
• درد یا سفتی که در ناحیه گردن منتشر می‌شود
• تهوع و استفراغ
• ضعف ناگهانی در یک طرف بدن

اگر شما یا یکی از نزدیکانتان علائم مشابهی را تجربه کردید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.

نشت آنوریسم

Sentinel: در بسیاری موارد آنوریسم ممکن است میزان کمی خونریزی دهد. این نشتی را خونریزی پیش قراول می‌گویند و موجب سردرد شدید، وحشتناک و ناگهانی می‌شود. 

Bleeding آنوریسم پاره نشده: آنوریسم پاره نشده به خصوص اگر کوچک باشد معمولا علائمی ندارد. اگرچه آنوریسم بزرگ حتی اگر پاره نشود به اعصاب و بافت مغز اطراف فشار وارد می‌کند و موجب:

• درد پشت کاسه چشم (معمولا یک چشم)
• گشادی مردمک
• اختلال بینایی (دوبینی و یا تاری دید)
• بی حسی یک سمت صورت می‌شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

توجه کنید که اگر سر درد خیلی ناگهانی و شدید داشتید که تا بحال در عمر خویش تجربه نکرده‌اید به پزشک مراجعه کنید و یا اگر فردی در کنار شماست و این علائم را دارد و دچار تشنج نیز شده است فورا با مرکز اورژانس تماس بگیرید.

سردرد ناشی از آنوریسم مغزی چگونه است؟

سردرد ناشی از نشت آنوریسم شدید است. خون نشت کرده به شدت مغز و غشاهای محصور کننده آن را تحریک کرده و باعث درد بسیاری زیادی می‌شود. هنگامی که بیماران درد خود را بدترین سردرد عمرشان توصیف می‌کنند، باید پزشک احتمال بدهد که ممکن است آنوریسم مغزی علت چنین دردی باشد. این سردرد معمولاً با تهوع، استفراغ و اختلالات بینایی و دید همراه است. البته، برای اطمینان از وجود آنوریسم، علاوه بر وجود سردردی با این شدت، می‌بایست مواردی که عوامل خطرزای نشت آنوریسم تلقی می‌شوند نیز مشاهده و بررسی شوند.

عوارض آنوریسم مغزی

زمانی که آنوریسم مغزی پاره شود، خونریزی تنها در چند ثانیه اتفاق می‌افتد و خونریزی در فضای بین بافت مغز و پرده مغزی (آراکنویید) اتفاق می‌افتد و موجب کاهش هوشیاری و حتی مرگ می‌تواند شود.
در حالت عادی، فشار مغز بسیار کمتر از فشار شریانی است و با پاره شدن آنوریسم فشار مغز بالا رفته و می‌تواند موجب کاهش هوشیاری و حتی مرگ گردد. عوارضی که به دنبال پارگی آنوریسم رخ می‌دهد عبارت‌اند از:

خونریزی مجدد 

آنوریسمی که یکبار پاره شده است ممکن است مجدد پاره شود که این بار آسیب (Re-Bleeding) بیشتری را به مغز وارد میکند.اغلب اوقات اقدامات درمانی اولیه جهت جلوگیری از این عارضه بسیار حیاتی است و به کمک عمل جراحی میکروسکوپی و یا آنژیوگرافی می‌توان تا حد زیادی از این عارضه خطرناک پیشگیری کرد. تیم جراحی دکتر محمد صمدیان با تعداد بسیار زیاد بیماران توانسته‌اند جلوی این عارضه را به کمک عمل جراحی میکروسکوپی بگیرند و عمل جراحی حیات بخش بوده است.

وازواسپاسم

بعد از اینکه آنوریسم پاره شود، عروق خونی مغز به صورت موقت دچار اسپاسم و باریک شدن می‌شود. این موقعیت موجب کاهش خونرسانی به مغز (آسیب ایسکمیک) و موجب آسیب به سلول‌های مغزی می‌گردد. با اقدامات درمانی و اقدامات پیشگیرانه تا حد زیادی می‌توان از این عارضه پیشگیری کرد و جلوی عوارض را گرفت.

هیدروسفالی (افزایش مایع مغزی-نخاعی و فشار جمجمه)

اغلب موارد گردش خون مغزی دچار اختلال می‌شود در نتیجه تولید و گردش مایع مغزی- نخاعی نیز دچار آسیب و اختلال می‌گردد که این حالت موجب تولید بیش از حد شده و به دنبال آن هیدروسفالی را به وجود می‌آورد. هیدروسفالی (CSF) و یا کاهش جذب مایع مغزی نخاعی می‌تواند به صورت زودرس یا دیر رس باشد.در صورتی که هیدروسفالی علامت دار باشد می‌توان با اقدامات درمانی شانت مغزی موقت و یا دائم، آن را درمان نمود.
هایپوناترمی: خون ریزی ساب آراکنویید به دنبال آنوریسم پاره شده می‌تواند تعادل سدیم در خون را برهم زند. درمان مناسب و اصلاح آب و الکترولیت در این بیمار لازم است پس انتخاب یک جراح متبحر و با تجربه بسیار مهم است.

آنوریسم مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص آنوریسم مغزی زمانی آغاز می‌شود که پزشک احتمال دهد بیمار مبتلا به این عارضه است. عموماً سابقه سردرد، شروع ناگهانی سردرد همراه با خشکی گردن و مشاهده ناخوشی ظاهری بیمار در حین معاینه، باعث می‌شود پزشک دستور به انجام سی‌تی‌اسکن (تومورافی رایانه‌ای) سر بدهد. اگر سی‌تی‌اسکن با فاصله ۷۲ ساعت از آغاز سردرد انجام شود، ۹۳% تا ۱۰۰% تمامی آنوریسم‌ها تشخیص داده می‌شوند. در مواردی که عارضه با سی‌تی‌اسکن قابل تشخیص نیست، پزشک با روش نمونه‌گیری از مایع مغزی نخاعی (LP، یا اسپینال تاپ) وجود خون در مایع مغزی- نخاعی که در فضای زیر عنکبوتیه در جریان است را تشخیص می‌دهد. برخی بیمارستان‌ها به جای نمونه‌گیری از سی‌تی‌ آنژیوگرافی استفاده می‌کنند.
اگر سی‌تی یا نمونه‌گیری وجود خون را نشان دهند، برای تعیین محل آنوریسم آنژیوگرافی انجام شده و بر اساس آن برای درمان برنامه‌ریزی می‌شود. در آنژیوگرافی، یک کاتتر وارد شریان‌ها مغز شده و پس از تزریق رنگ به درون شریان‌ها از مغز عکس گرفته می‌شود. این تکنیک می‌تواند با نشان دادن آناتومی شریان‌ها وجود آنوریسم و محل آن را مشخص کند. سی‌تی آنژیوگرافی یا ام‌آر آنژیوگرافی را می‌توان، مانند آنژیوگرام‌های معمولی، بدون وارد کردن کاتتر به مغز نیز انجام داد. در مورد اینکه کدام نوع از آنژیوگرافی برای ارزیابی بیماران بهتر است اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما در کل انتخاب هر یک از آن‌ها به شرایط و عارضه بیمار بستگی دارد.
در مواردی که علائم نشان دهنده وجود آنوریسم مغزی هستند باید احتمال وجود سایر عارضه‌ها نیز در نظر گرفته شود. زیرا سردردهای میگرنی، تومورها و سکته مغزی نیز می‌توانند باعث علائم عصبی شوند.

آنوریسم مغزی چگونه درمان می‌شود؟

درمان آنوریسم مغزی بستگی به این دارد که آیا احتمال ترکیدن حباب وجود دارد یا خیر. احتمال ترکیدن آنوریسم به محل تشکیل حباب و اندازه آن بستگی دارد. بستگی به سن، سلامت عمومی و سابقه خانوادگی فرد دارد. در ادامه به بررسی روش‌های درمانی پرداخته‌ایم. 

دارو درمانی

معمولاً دارو درمانی تنها گزینه‌ای برای درمان آنوریسم‌ها پاره نشده است. در این روش درمان، استراتژی‌های درمانی شامل ترک سیگار و کنترل فشار خون می‌شوند. زیرا این دو عامل، تنها عوامل شناخته شده‌ای هستند که تأثیر قابل توجهی بر تشکیل، رشد و یا پاره شدن آنوریسم دارند. معمولاً برای بیمارانی که مبتلا به فشار خون بالا هستند، پزشک درمان را با تجویز داروهای کاهش دهنده فشار خون و یا رژیم غذایی و برنامه‌ ورزشی شروع می‌کند.

جراحی کلیپینگ یا جراحی بستن شریان surgical clipping

در حال حاضر، کلیپس‌های آنوریسم دارای صدها نوع مختلف با اندازه‌ها و شکل‌های متفاوت هستند. جراحی کلیپینگ یک عمل تهاجمی با یک فرایند تکنیکی چالش‌زا است. در این نوع جراحی، آنوریسم از طریق کرانیوتومی جدا می‌شود. کرانیوتومی یک عمل جراحی است که در آن دسترسی به مغز و رگ‌های خونی از طریق ایجاد شکافی در جمجمه امکان‌پذیر می‌شود. در این روش، بعد از شناسایی آنوریسم، جراح آن را با دقت از بافت‌های مجاور مغزی جدا می‌کند و سپس یک کلیپس فلزی کوچک (معمولاً از جنس تیتانیوم) را در گردن (قاعده) آنوریسم قرار می‌دهد.

کویلینگ (کلاف پیچی) اندوواسکولار– endovascular coiling

یک متخصص نورولوژی مداخله‌ای، می‌تواند مانند آزمایش آنژیوگرام که برای تشخیص آنوریسم انجام می‌شود، یک لوله را وارد شریان‌ها کرده و آن را با سیم‌های از جنس پلاتین یا لاتکس پر کند. این کار مانع از ورود خون بیشتر به آنوریسم شده و در نتیجه مشکل را رفع می‌کند. کویلینگ اندوواسکولار گزینه مطلوبی برای درمان آنوریسم‌ها است زیرا به شکافتن جمجمه نیازی نداشته و عموماً در زمان کوتاه‌تری انجام می‌شود، که در نتیجه داروی بیهوشی کمتری به بیمار تزریق می‌شود. در هر حال، میان روش‌های کلیپینگ و کوییلینگ تفاوت‌های مهمی، از جمله تفاوت در نوع آب‌بندی (مانع) ایجاد شده، وجود دارد. البته، هنوز مشخص نشده که نتیجه کوییلینگ در دراز مدت چقدر دوام دارد، به علاوه کوییلینگ برای همه آنوریسم‌ها مناسب نیست.

چه راه‌هایی برای مدیریت آنوریسم وجود دارد؟

برای مدیریت آنوریسم، تغییر در شیوه زندگی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. سایر روش‌های مدیریت آنوریسم عبارت‌اند از:

• اجتناب از استعمال دخانیات
• جاى دادن انواع میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات کامل، گوشت بدون چربی و محصولات لبنیات کم چرب در رژیم غذایى
• ورزش کردن به طور منظم و آرام ( از ورزش هاى شدید پرهیز شود)
• مدیریت فشار خون بالا یا کلسترول بالا

نکات و مراقبت‌های آنوریسم مغزی چیست؟  

• به علائم و ریسک فاکتورهای هشدار دهنده توجه داشته باشید و بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
• در بررسی یک آنوریسم و یافتن علائم نشت خونریزی توجه لازم را داشه باشید
• در صورتی که در طی پارگی آنوریسم به صورت اورژانسی به فرد رسیدگی شود بهبودی و زنده ماندن فرد افزایش خواهد یافت.
• دوره بهبودی فرد بعد از جراحی آنوریسم عموما سریع است.
• البته نسبت به جراحی‌های مربوط به آنوریسم‌های پاره شده به نسبت آسیبی که بیمار دیده است، دوره بهبود بین چند هفته تا چند ماه خواهد بود. البته این احتمال نیز وجود دارد که بیمار هیچوقت بهبود نیابد.
• آنوریسم پاره شده بسیار خطرناک است و سریعا باید فرد تحت مراقبت قرار بگیرد.
• نشت و پارگی آنوریسم به اورژانس پزشکی نیاز داشته و نیاز به مراقبت‌های ویژه دارد.

تصاویر یک بیمار آنوریسم مغزی را در زیر مشاهده می‌کنید :

کلیپ عمل جراحی آنوریسم به صورت میکروسکوپی

بیمار خانم ۵۶ ساله که از بیماران قدیمی بوده که به علت دیسک کمر چند سال قبل عمل شده بودند به علت کاهش بینایی چشم راست مراجعه کرده در بررسی‌ها تشخیص آنوریسم بزرگ شریان کاروتید راست داشتند و نیز پس از بررسی‌های کامل تحت عمل جراحی کلیپ آنوریسم به صورت میکروسکوپی قرار گرفتند بینایی بیمار بهتر شد و عارضه خاصی نداشت.