ترمیم جمجمه (کرانیوپلاستی) یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین شاخه‌های جراحی مغز و اعصاب است که انواع نقص‌های ایجادشده در جمجمه را ترمیم و درمان می‌کند. انجام این جراحی نیازمند دقت و تجربه بسیار بالاست. کرانیوپلاستی زمانی انجام میشود که آسیب شدیدی به سر وارد شده باشد یا بخشی از استخوان جمجمه به دنبال عفونت یا بیماری از بین رفته باشد.با توجه به حساسیت بالای مغز و پیچیدگی این جراحی، انجام آن باید توسط پزشکی باتجربه صورت گیرد. دکتر محمد صمدیان، از چهره‌های برجسته و پیشگام در این حوزه، تاکنون جراحی‌های کرانیوپلاستی متعددی را با موفقیت انجام داده‌اند. علاوه بر این، جراحی کرانیوپلاستی قادر است ناهنجاری‌های مادرزادی مغز و جمجمه را نیز درمان کند. برای آشنایی بیشتر با نحوه انجام این عمل، کاربردها و نکات مراقبتی آن تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
عمل کرانیوپلاستی یا جراحی جمجمه چیست؟
عمل کرانیوپلاستی (cranioplasty) نوعی جراحی ترمیمی است که به بازسازی بخش‌های آسیب‌دیده یا از دست‌رفته استخوان جمجمه می‌پردازد. این جراحی معمولا پس از برداشتن بخشی از جمجمه در جراحی‌های مغز یا به دلیل آسیب‌های ناشی از ضربه‌های شدید، تومورها یا عفونت‌ها انجام میشود. هدف اصلی کرانیوپلاستی محافظت از مغز در برابر آسیب‌های بیشتر، بهبود شکل ظاهری سر و در بعضی از موارد بازگرداندن عملکرد طبیعی مغز است. در این جراحی، برای ترمیم نقص جمجمه ممکن است از استخوان طبیعی خود بیمار یا مواد مصنوعی زیست‌سازگار مانند تیتانیوم یا پلی‌متیل‌متاکریلات (PMMA) استفاده شود. تجربه و مهارت جراح نقش بسیار مهمی در موفقیت عمل دارد؛ دکتر صمدیان با تخصص بالا و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین، پروتز جمجمه را با دقت و ایمنی کامل برای بیماران انجام می‌دهند.
روش انجام جراحی کرانیوپلاستی
جراحی کرانیوپلاستی (Cranial Reconstruction Surgery یا Cranioplasty) برای ترمیم نقص یا ناهنجاری در استخوان جمجمه انجام میشود. قبل از عمل، پزشک سوابق پزشکی، داروهای مصرفی و وضعیت جسمی بیمار را به‌دقت بررسی می‌کند. سپس بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد و برشی در پوست سر ایجاد میشود؛ این برش روی خط برش قبلی یا نزدیک ناحیه آسیب‌دیده است. پوست و بافت‌های نرم کنار زده شده تا استخوان جمجمه برای جراح قابل دسترسی شود. در ادامه، بسته به شرایط بیمار، از ایمپلنت‌های مصنوعی ساخته‌شده از جنس تیتانیوم یا پلی‌اتیلن استفاده میشود یا در صورت امکان، استخوان خود بیمار با مواد مخصوص بهم پیوند زده شده و ترمیم می‌شوند. پس از اتمام جراحی، پوست و لایه‌های بافت نرم با دقت بخیه زده می‌شوند و ممکن است به صورت موقت درنی برای تخلیه مایعات قرار داده شود. در نهایت، بیمار به بخش ریکاوری منتقل شده و تحت نظارت دقیق قرار می‌گیرد.
انواع جراحی کرانیوپلاستی یا پروتز جمجمه
جراحی کرانیوپلاستی یا پروتز جمجمه به روش‌های مختلفی انجام میشود و انتخاب هر یک از این روش‌ها بستگی به شرایط بیمار، تشخیص پزشک و نوع بیماری دارد. قبل از جراحی، پزشک متخصص تمامی جوانب و شرایط بیمار را به دقت بررسی می‌کند تا مناسب‌ترین روش کرانیوپلاستی یا جراحی جمجمه (CPL) را انتخاب نماید. انواع جراحی پروتز جمجمه عبارت‌اند از:
پیوند استخوان اتولوگ
در این روش جراحی، قطعه‌ای از استخوان جمجمه که قبلا برداشته و نگهداری شده است، برای ترمیم استفاده میشود. در صورت نیاز، ممکن است بخشی از استخوان از نواحی دیگر بدن مانند لگن، دنده یا ران برداشته شود. این قطعه استخوان شکل داده شده و تراشیده میشود تا با قسمت آسیب‌دیده جمجمه هماهنگ شود. امروزه این روش کمتر به کار می‌رود، زیرا جراحی کرانیوپلاستی با پیوند استخوان اتولوگ ممکن است برای بیمار آسیب‌زا و دشوار باشد و همچنین نمی‌توان به راحتی شکل دقیق و مطلوب جمجمه را با آن به دست آورد.
بازسازی آلوپلاستیک
در جراحی کرانیوپلاستی به روش بازسازی آلوپلاستیک، ابتدا با استفاده از اسکن سه‌بعدی، ابعاد دقیق نقص در جمجمه اندازه‌گیری می‌شوند. سپس بر اساس این تصاویر، ایمپلنت با کمک طراحی کامپیوتری ساخته میشود. بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار گرفته و محل جراحی به‌طور کامل ضدعفونی و آماده میشود. ایمپلنت آلوپلاستیک در محل دقیق نقص قرار گرفته و با پیچ یا صفحات مینی‌پلاک به جمجمه ثابت میشود. در پایان جراحی، محل برش، بسته شده و لایه‌های بافت و پوست سر بخیه زده می‌شوند. ممکن است به‌طور موقت درن برای خروج ترشحات قرار داده شود. در این روش، نیازی به برداشتن استخوان از دیگر قسمت‌های بدن نیست و طراحی ایمپلنت کاملا منطبق با آناتومی بیمار انجام میشود.
کرانیوپلاستی کاهشی
جراحی کرانیوپلاستی کاهشی (Reductive Cranioplasty) نوعی جراحی خاص است که به جای ترمیم نقص، با هدف کاهش حجم جمجمه انجام میشود. این روش برای اصلاح ناهنجاری‌هایی مانند میکروکرانیوم، ماکروسفالی (جمجمه بسیار بزرگ) یا مشکلات ناشی از ناهماهنگی بین اندازه جمجمه و مغز به کار می‌رود. در این جراحی، بخش‌هایی از استخوان جمجمه با استفاده از ابزارهای مخصوص برداشته یا تراشیده می‌شوند تا شکل و حجم مطلوب جمجمه بدست آید. عمل کرانیوپلاستی کاهشی در موارد زیر کاربرد دارد:
- اصلاح ماکروسفالی (جمجمه بزرگ)
- ناهنجاری‌های مادرزادی استخوان جمجمه
- کاهش فشار درون جمجمه‌ای
- برخی تومورها یا ضایعاتی که باعث برجستگی غیرطبیعی جمجمه شده‌اند
- اصلاح بدشکلی‌های استخوانی پس از آسیب یا جراحی قبلی
بیشتر بخوانید: شایع‌ترین علائم تومورهای مغزی و علل آن‌ها
چه زمانی عمل کرانیوپلاستی انجام میشود؟
عمل کرانیوپلاستی زمانی انجام میشود که نیاز به بازسازی یا ترمیم جمجمه باشد و شرایط بیمار پایدار بوده و هیچ عفونت یا التهاب فعالی در محل جراحی وجود نداشته باشد. زمان دقیق انجام جراحی به عوامل متعددی مانند سلامت کلی بیمار، وجود عفونت، اندازه نقص و وضعیت مغز بستگی دارد. مواردی که ممکن است طبق دستور پزشک نیاز به انجام کرانیوپلاستی داشته باشند عبارت‌اند از:
- بعد از انجام جراحی مغزی که طی آن قسمتی از استخوان جمجمه برای دسترسی به مغز برداشته شده است.
- بعد از بهبود وضعیت بیمار و رفع تورم یا عفونت مغزی، برای بازسازی و ترمیم استخوان برداشته شده.
- در شکستگی‌های شدید جمجمه که باعث از بین رفتن یا تغییر شکل استخوان شده باشد.
- برای اصلاح ناهنجاری‌هایی مانند نقص در استخوان جمجمه.
- در مواردی که عفونت‌هایی مانند استئومیلیت منجر به تخریب استخوان جمجمه شده است.
- برداشتن تومورها یا ضایعات استخوانی جمجمه که باعث نقص در استخوان شده‌اند.
- برای بهبود شکل ظاهری سر و صورت پس از آسیب یا بیماری.
آمادگی‌های قبل از جراحی کرانیوپلاستی
رعایت کامل آمادگی‌های قبل از جراحی کرانیوپلاستی اهمیت بسیار زیادی دارد و می‌تواند نقش مهمی در موفقیت عمل و کاهش عوارض پس از جراحی ایفا کند. آمادگی‌های دقیق و صحیح باعث می‌شوند روند جراحی با کمترین خطر و مشکلات پیش رود و همچنین دوره بهبودی بیمار کوتاه‌تر و آسان‌تر شود. برخی از مهم‌ترین نکات و اقدامات لازم قبل از انجام عمل کرانیوپلاستی عبارت‌اند از:
- پزشک جراح درباره سابقه بیماری‌ها، داروهای مصرفی، حساسیت‌ها و جراحی‌های قبلی از بیمار سوال می‌پرسد.
- انجام آزمایش‌های خونی شامل CBC، تست‌های انعقاد خون، الکترولیت‌ها و سایر آزمایش‌های مورد نیاز.
- تصویربرداری دقیق با استفاده از سی‌تی‌اسکن (CT Scan) یا ام‌آر‌آی (MRI) از جمجمه برای بررسی نقص و برنامه‌ریزی جراحی.
- ارزیابی عملکرد قلب و ریه، به خصوص برای افراد مسن یا کسانی که بیماری زمینه‌ای دارند.
- قطع یا تنظیم داروهای ضدانعقاد مانند وارفارین و آسپرین چند روز قبل از جراحی به منظور کاهش خطر خونریزی.
- تنظیم سایر داروها طبق نظر پزشک معالج.
- ناشتا بودن حداقل ۸ ساعت قبل از جراحی، معمولا از شب قبل از عمل، الزامی است.
- ترک مصرف دخانیات و الکل حداقل چند هفته قبل از جراحی، زیرا این موارد روند بهبود و ترمیم را مختل می‌کنند.
- احتمالا از بیمار خواسته میشود که قبل از عمل سر خود را بشوید.
- اصلاح موهای اطراف محل جراحی توسط تیم پزشکی انجام میشود.
در مورد جراحی قاعده جمجمه بیشتر بخوانید.
دوران نقاهت و بهبودی پس از جراحی جمجمه
مدت زمان نقاهت و بهبودی بعد از جراحی جمجمه به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله نوع جراحی انجام‌شده، علت انجام عمل، وضعیت کلی سلامت بیمار و پیچیدگی مراحل جراحی. به‌طور معمول، بیمار پس از جراحی جمجمه نیازمند بستری شدن در بیمارستان به مدت ۳ تا ۷ روز است تا تحت مراقبت و نظارت پزشکی دقیق قرار گیرد. پس از ترخیص، فرآیند بهبودی همچنان ادامه دارد و بسته به شدت عمل و پاسخ بدن بیمار به جراحی، بین ۴ تا ۸ هفته زمان لازم است تا بیمار بتواند فعالیت‌های روزمره ساده و معمولی خود را از سر بگیرد. در مواردی که جراحی کرانیوپلاستی یا پروتز جمجمه پیچیده‌تر و حساس‌تر باشد، روند بازگشت به وضعیت طبیعی ممکن است طولانی‌تر شود و بین ۳ تا ۶ ماه طول بکشد تا بیمار به‌طور کامل به حالت عادی بازگردد. طی این دوره، مراقبت‌های ویژه، رعایت نکات پزشکی و پیگیری منظم توسط پزشک اهمیت زیادی دارد تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود و روند بهبودی به بهترین شکل پیش رود.
مراقبت‌های پس از جراحی Cranioplasty
مراقبت‌های بعد از جراحی جمجمه به اندازه آمادگی‌های قبل از عمل اهمیت دارند و نقش بسیار مهمی در کیفیت نتیجه جراحی و سرعت روند بهبودی بیمار ایفا می‌کنند. این مراقبت‌ها باید هم در بیمارستان و هم در منزل به صورت منظم و دقیق انجام شوند تا خطر عوارض کاهش یابد. بعضی از مهم‌ترین مراقبت‌های پس از جراحی کرانیوپلاستی عبارت‌اند از:
- بررسی مرتب فشار خون، ضربان قلب، سطح هوشیاری و واکنش‌های عصبی بیمار برای اطمینان از سلامت سیستم عصبی و عملکرد مغز.
- بررسی اندازه مردمک‌ها و حرکات اندام‌ها جهت تشخیص هرگونه تغییر یا اختلال احتمالی.
- تجویز داروهای مسکن متناسب با نیاز بیمار مانند استامینوفن یا مورفین برای کنترل درد بعد از عمل.
- تمیز و خشک نگه‌داشتن محل زخم و تعویض پانسمان به‌صورت منظم. (معمولا هر دو روز یکبار، برای جلوگیری از عفونت)
- استراحت کافی در روزها و هفته‌های اولیه پس از جراحی
- پرهیز از انجام فعالیت‌های سنگین، بلند کردن اجسام سنگین یا خم شدن ناگهانی زیرا ممکن است به محل جراحی فشار وارد کند.
- انجام پیاده‌روی‌های سبک و منظم که به بهبود گردش خون و تسریع روند ترمیم کمک می‌کند.
- اجتناب از هرگونه ضربه یا فشار به سر، زیرا این مسئله می‌تواند خطرناک باشد و به محل جراحی آسیب برساند.
- کنترل شدت عطسه و سرفه برای جلوگیری از افزایش فشار داخل جمجمه
- مراجعه منظم به پزشک برای بررسی روند بهبودی، ارزیابی وضعیت زخم و کشیدن بخیه‌ها در زمان مناسب.
مزایای جراحی کرانیوپلاستی
جراحی کرانیوپلاستی یا جراحی جمجمه برای افرادی انجام میشود که دچار مشکلات و ناهنجاری‌های مختلف در ناحیه استخوان جمجمه و مغز هستند. این جراحی فواید متعددی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- حفاظت از مغز: بازسازی بخش‌های از دست رفته یا آسیب‌دیده جمجمه موجب محافظت بهتر از مغز در برابر ضربه‌ها و آسیب‌های فیزیکی میشود.
- کاهش عوارض و بیماری‌های مغزی: با پوشاندن نقص استخوانی، احتمال عفونت، آسیب به بافت‌های نرم و مشکلاتی مانند افزایش فشار داخل جمجمه کاهش می‌یابد.
- بازگرداندن شکل طبیعی سر: پروتز جمجمه به اصلاح بدشکلی‌ها و نواقص ظاهری جمجمه که ممکن است ناشی از آسیب، تومور یا ناهنجاری‌های مادرزادی باشد، کمک می‌کند.
- بهبود عملکرد مغز: در بعضی از موارد، بازسازی جمجمه باعث بهبود جریان خون مغزی و کاهش فشارهای داخلی میشود که این امر به بهبود عملکرد دستگاه عصبی کمک می‌کند.
- پیشگیری از تحلیل رفتن مغز: نقص در جمجمه ممکن است باعث تحلیل رفتن بافت مغز شود؛ کرانیوپلاستی با بازسازی استخوان، این روند را متوقف یا کند می‌کند.
- کاهش درد و سردرد: برای بیمارانی که به علت نقص جمجمه یا سردردهای مزمن دچار مشکل هستند، این جراحی می‌تواند در کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی موثر باشد.
در مورد فشار درون جمجمه‌ای بیشتر بخوانید.
خطرات و عوارض عمل پروتز جمجمه یا جراحی جمجمه
عمل کرانیوپلاستی یا پروتز جمجمه، اگر با استفاده از مواد مصنوعی مانند تیتانیوم، PMMA، PEEK یا با استخوان طبیعی انجام شود، مانند هر جراحی دیگری می‌تواند با خطرات و عوارضی همراه باشد. برای کاهش این ریسک‌ها، رعایت کامل نکات قبل و بعد از جراحی ضروری هستند و همچنین باید این عمل توسط پزشک متخصص و باتجربه انجام شود. برخی از مهم‌ترین خطرات و عوارض احتمالی کرانیوپلاستی عبارت‌اند از:
| عوارض جراحی جمجمه | توضیحات |
| عفونت | بیشتر در کرانیوپلاستی با مواد مصنوعی دیده میشود. |
| خونریزی مغزی | ممکن است خون در زیر پوست یا اطراف پروتز جمع شود (هماتوم) و نیازمند مراقبت فوری باشد. |
| نشت مایع مغزی‌نخاعی | در صورت آسیب به لایه‌های مننژ، مایع مغزی‌نخاعی نشت می‌کند و می‌تواند خطرناک باشد. |
| تورم مغزی | واکنش بدن به جراحی یا وجود جسم خارجی (ایمپلنت) که ممکن است باعث افزایش فشار داخل جمجمه شود. |
| جابه‌جایی یا شکست پروتز | در صورت عدم فیکساسیون مناسب یا وارد شدن ضربه به سر، پروتز ممکن است جابجا یا شکسته شود. |
| تشنج | تحریک مغز حین یا پس از جراحی، ممکن است باعث بروز تشنج شود |
| کاهش سطح هوشیاری یا آسیب به عملکرد مغز | در موارد نادر، نواحی اطراف محل جراحی ممکن است تحت تاثیر قرار گرفته و عملکرد مغز کاهش یابد. |
| اختلالات بینایی، گفتاری یا حرکتی | بعضی از عملکردهای عصبی مغز ممکن است به صورت موقت یا دائمی دچار اختلال شوند. |
کلام پایانی
جراحی کرانیوپلاستی نه تنها ساختار محافظ مغز را بازسازی می‌کند، بلکه به بهبود عملکرد عصبی و زیبایی ظاهری بیمار نیز کمک بسیاری می‌کند. در این مسیر حساس و تخصصی، انتخاب یک جراح ماهر و باتجربه نقش بسیار حیاتی در پیشگیری از عوارض احتمالی، کسب نتایج مطلوب و کاهش نگرانی بیماران ایفا می‌کند. دکتر محمد صمدیان، جراح مغز و اعصاب با بیش از دو دهه سابقه در انجام جراحی‌های پیشرفته مغزی، به خصوص کرانیوپلاستی با استفاده از پروتزهای سفارشی، پیوند استخوان و مواد آلوپلاستیک، یکی از معتبرترین و مورد اعتمادترین متخصصان این حوزه به شمار می‌روند. اگر قصد انجام جراحی پروتز جمجمه را دارید، می‌توانید برای رزرو نوبت و دریافت مشاوره با شماره‌های ۰۲۱۸۸۶۵۴۲۰۸، ۰۲۱۸۸۶۷۲۱۳۸ و ۰۹۱۲۸۳۵۲۲۶۹ تماس بگیرید.
سوالات متداول
جراحی جمجمه در دسته جراحی‌های تخصصی است که امروزه با کمک جدیدترین تکنولوژی‌ها انجام میشود و خطری را به همراه ندارد.
بسته به نوع جراحی، وضعیت عمومی بیمار و میزان پیچیدگی عمل معمولا بین ۳ تا ۷ روز بیمار باید در بیمارستان بستری شود.
در بسیاری از موارد، جراحی باعث بهبود یا بازگشت به شکل طبیعی جمجمه میشود، به‌خصوص زمانی که از ایمپلنت‌های دقیق و طراحی‌شده با مدل سه‌بعدی استفاده شود.
دیدگاه کاربران
چه بیمه ای شامل کرانییوپلاستی میشود؟