مغز عضوی دارای پیچیدگی و اهمیت فراوان است که فعالیت هایی از قبیل راه رفتن، نفس کشیدن، هیجان ها و غیره را کنترل می کند. هر گونه اختلالی در این عضو باید سریعا از بین برود که یکی از راه های از بین بردن این اختلالات جراحی است. جراحی کرانیوتومی یا جمجمه بری یا عمل باز جمجمه از جمله جراحی های مغز می باشد. این عمل جراحی به این صورت است که استخوان جمجمه به طور موقت برای دسترسی به بافت مغز برداشته می شود. شامل انواع بسیار متفاوتی از شیوه هاست که در درون سر قابل انجام است. علیرغم شیوه های متفاوت، تمامی آنها دارای روند بهبود یکسانی هستند. آنچه که از بیرون برای همه قابل مشاهده است، خطی از بخیه با سوزن یا بخیه های نایلونی بر روی سر است.
جراحی کرانیوتومی
همانطور که اشاره کردیم کرانیوتومی عمل جراحی باز بر روی مغز می باشد که قسمتی از استخوان جمجمه برای دسترسی به فضای داخل جمجمه یا کرانیوم برداشته می شود. این عمل جراحی به صورت عمومی انجام میگیرد، اما مواردی نیز وجود دارد که از بی حسی موضعی استفاده خواهد شد. عمل کرانیوتومی چه زمانی انجام می شود. از جمله مواردی که می توان به آنها اشاره کرد :
- قرادادن محرک های عمیق مغزی در بیماران مبتلا به صرع و پارکینسون
- درمان ناهنجاری عروقی شریانی
- خارج کردن تومورهای مغزی
- درمان آنوریسم های مغزی
- ترمیم شکستگی جمجمه
- برداشتن لخته خونی
- درمان ترشحات آبسه مغزی
- درمان ICP بالا
- و غیره
انواع جراحی کرانیوتومی
در این جراحی ابتدا محل دقیق ضایعه با استفاده از سی تی اسکن، ام آر آی تعیین شده و بعد از بیهوشی جراح مغز و اعصاب شروع به برداشتن استخوان خواهد کرد. بعد از جراحی استخوان جدا شده را در جای خود قرار می دهد و با پیچ ، تیتانیوم ، سیم و نخ آن را ثابت می کند.
کرانیوتومی ترانس‌لابیرنتین : در این نوع از جراحی که برش جمجمه بر روی پشت گوش ایجاد می شود. برش ایجاد شده استخوان مشتویی و برخی از استخوان‌های داخلی گوش و کانال های نیم دایره‌ای گوش برداشته خواهد شد جراح مغز و اعصاب به مغز دسترسی پیدا کند. برداشتن کانال‌های نیم دایره‌ای در برخی موارد ممکن است موجب از دست دادن شنوایی بیمار شود.
کرانیوتومی سوپرا اوربیتال : سوپرا اوربیتال کرانیوتومی ابرو یا سوپرا اوربیتال در این جراحی جراح برشی را در ابروی بیمار ایجاد میکند. از این جراحی برای برداشتن تومورهای هیپوفیز یا تومورهای موجود در قسمت جلویی مغز که در نزدیکی عصب‌های بینایی یا شریان‌های حیاتی قرار دارند، استفاده می شود.
کرانیوتومی اوربیتوزیگوماتیک: در این جراحی دسترسی به بخش های عمیق مغز ایجاد شده و احتمال آسیب مغزی کاهش می یابد. روال کار به این صورت است که جراح استخوان را از خط پشت رویش مو برش میزند و با این کار استخوان تشکیل دهنده‌ی برجستگی پیشانی و گونه را از بین میبرد. این روش جراحی برای درمان آنوریسم و تومورهای سخت مانند کریوفارنژیوم، هیپوفیز و مننژیموم از رویکرد سنتی جراحی اوربیتوزیگوماتیک استفاده می‌شود که هدف از آن دستکاری غیرضروری مغز است.
کرانیوتومی بیفرونتال توسعه‌یافته : در این نوع از جراحی کرانیوتومی استخوان شکل‌دهنده برجستگی ناحیه پیشانی در قسمت جلوی سر برداشته می‌شود، که جراح برشی را در پشت خط رویش مو ایجاد و به فضای پشت چشم ها دسترسی پیدا خواهد کرد. این روش برای تومورهای سخت از جمله تومورهای بدخیم جمجمه، مننژیوم و اسیسیو نرو بلاستوما می باشد که با حداقل تهاجم انجام می گیرد.
کرانیوتومی سوراخ کلید : این روش به این صورت است که شکاف بسیار کوچکی در پشت گوش فرد بیمار ایجاد شده که امکان دسترسی به مخچه و مغز را برای جراح مغز و اعصاب فرآهم می آورد . تومورهای مننژیم و نوروم‌های آکوستیک با این روش قابل درمان هستند.
عوارض جراحی کرانیوتومی
- تشنج ، از عوارض جراحی کرانیوتومی می باشد، به همین علت برای مدت ۷ روز فرد باید از داروهای ضد تشنج استفاده کند.
- تورم در بافت مغز که این امر منجر به جراحی مجدد خواهد شد.
- در موارد شدید موجب آسیب دائمی مغزی خواهد شد.
- intracranial pressure یا ICP
- ایجاد عفونت و مننژیت باکتریایی
- خونریزی و شوک کمبود مایعات
- لخته شدن خون و سکته مغزی
- نشت مایع مغزی و نخاعی
- انفارکتوس مغزی
مدت زمان بهبود بعد از عمل کرانیوتومی چقدر است؟
این مسئله بستگی به موارد زیر دارد:
۱. شدت بیماری شما قبل از عمل چقدر بوده باشد.
۲. آیا قبل یا بعد از عمل، مشکلات عصبی داشته اید.
۳. هرگونه عوارض ناشی از بیماری یا جراحی.
۴. سن شما.
۵. تاثیرات ناشی از هرگونه درمان های پس از عمل نظیر پرتودرمانی در طول مدت بهبودی.
۶. سایر شرایط دارویی.
موارد بسیار متفاوتی وجود دارند که بر روند بهبودی شما بعد از کرانیوتومی تاثیر می گذارند، از اینرو تعیین زمان دقیق در این مورد دشوار است. توجه به این نکته مهم است که تحمل شما در مقابل درد و داروها دارای تاثیراتی هستند که همین مسئله موجب می شود سرعت بهبود در افراد متفاوت شود.
با در نظر گرفتن موفقیت آمیز بودن روند عمل جراحی کرانیوتومی ، شما باید مراحلی را بعد از آن طی کنید. این مراحل به دو هفته اول بعد از عمل، یک ماه بعد و سه ماه بعد از گذشت عمل تان تقسیم می شود که باید برای ویزیت بعد از عمل به پزشک تان مراجعه کنید.
دو هفته اول بعد از کرانیوتومی
در این مدت، روند بهبود شما به سریع ترین شکل اتفاق می افتد. در ابتدا زمانی که از بیمارستان مرخص می شوید ممکن است احساس کنید که می توانید هر کاری را با آسودگی انجام دهید. در مدت زمان حضورتان در بیمارستان، استراحت کرده و تمامی اقدامات برای مراقبت از شما انجام شده است. زمانی که به منزل می روید، باید کارهای بیشتری انجام دهید و ممکن است احساس خستگی بیشتری کنید. این حالت عادی است و معمولا در اواسط روز نیاز به استراحت کردن و خوابیدن دارید. این خستگی به تدریج و به مرور زمان از بین می رود. در اولین قرار ملاقات بعد از عمل، احتمالا همچنان احساس خستگی دارید و از داروهای تجویز شده برای دردتان استفاده می کنید. بخیه ها یا گیره های زخم به طور کامل در مدت ۱۴-۷ روز اول بعد از جراحی برداشته می شوند.
معمولا متوجه می شوید که حافظه شما در بهترین وضعیت قرار ندارد و ظاهرا قادر به تمرکز بر یک موضوع برای مدتی طولانی نخواهید بود. اگر شما در گذشته زیاد مطالعه می کردید، ممکن است در این وضعیت این کار برایتان دشوار باشد. این وضعیت به تدریج بهبود می یابد و بر افراد متفاوت به شیوه های متفاوت تاثیر می گذارد. این حالت ناتوانی در تمرکز بر مسائل، می تواند بر اعتمادبه نفس شما تاثیر گذارد؛ به خاطر داشته باشید که این وضعیت بهتر می شود! مهم است که در مدت زمان ابتدایی دوران بهبودی، کسی را داشته باشید که به او تکیه کنید. معمولا این موارد را در اولین ویزیت کلینیکی یا حدود دو هفته بعد از عمل کرانیوتومی ، به شما توصیه می کنیم.
دو ماه بعد از کرانیوتومی
در این هنگام شما دشواری ها و خطرات را پشت سر گذاشته اید و در انتظار بازگشت به محل کارتان هستید. پیاده روی منظم و انجام سایر انواع ورزش ها زیر نظر پزشک، می تواند به شما در رسیدن به این مرحله کمک کند. زمانی که برای ویزیت بعدی بعد از عمل مراجعه کردید، در مورد تمامی این موارد با شما صحبت خواهد شد. در این ویزیت، شما مورد معاینه و ارزیابی قرار می گیرید و طرحی به عنوان مراحل بعدی بهبود تعیین خواهد شد. ممکن است شما نیاز به توانبخشی داشته باشید، که در این صورت پزشک جراح اعصاب شما باید گزارشی از روند پیشرفت شما را در اختیار داشته باشد. برخی افراد سریع تر از سایرین می توانند به روال عادی انجام کارهای خود بازگردند و این مورد باید مورد ارزیابی قرار گیرد. نیروی حیاتی و بنیه شما در این مرحله، به مراتب بهتر خواهد شد. روند بهبود همچنان ادامه خواهد داشت.
توجه به این نکته حائز اهمیت است که بازگشت به کار، معمولا تصمیمی است که به طور مشترک توسط پزشک و بیمار اتخاذ می شود. اگر پزشک شما از شرایط کاری شما مطلع نیست، انتظار می رود که خود بیمار، ارزیابی صادقانه ایی از وضعیت و توانایی هایش داشته باشد و آنها را به پزشک گزارش کند. اعضای خانواده هم نقش بسیار سودمندی در این مرحله دارند. تاثیرات مشابهی هم در رابطه با رانندگی اتفاق می افتد. به طور کلی، اگر بیمار قصد رانندگی دارد، نباید از داروی مسکن (نورکو، فیوریست، هیدرکودون، …) استفاده کند.
سه ماه بعد از کرانیوتومی
اکثر افراد در طول این مدت به محل کار خود بازمی گردند. بازگشت شما باید به طور تدریجی باشد، چراکه بنیه و نیروی شما هنوز در حال بهبود است. به خاطر بیاورید که چقدر طول می کشد بعد از یک تعطیلات طولانی به روال عادی کاری تان بازگردید، …حال باید بعد از یک عمل جراحی این اتفاق بیفتد. مسلماً شما باید آرام آرام به روال عادی کارتان بازگردید.
معمولا توصیه ما به شما این است که برای بازگشت به مسئولیت های کامل، چند هفته اول را به صورت نیمه وقت یا با انجام کارهای سبک و راحت شروع کنید. مهم است که تلاش کنید و تمارین ورزشی و سایر تکالیف و وظایف تان را به صورت مرحله به مرحله افزایش دهید، چراکه در غیر اینصورت ممکن است اعتماد به نفس تان را از دست دهید و مدت زمان بهبودی تان طولانی شود. اگر سعی کنید خیلی زود همه امور را به عهده بگیرید، همه چیز به نظرتان دشوار می آید.
تعیین وقت قبلی بعد از عمل به چه ترتیبی است؟
بعد از ترخیص از بیمارستان، شما باید در فواصل تعیین شده با متخصصان خود ملاقات داشته باشید:
جراح مغز و اعصاب : در مدت ۱۴-۱۰ روز بعد از عمل
پزشک موضعی : در مدت یک ماه اول
متخصص تومورشناسی : در صورت نیاز
متخصص عکسبرداری از غدد : در صورت نیاز
توانبخشی : در صورت نیاز
نکات و مراقبت های پس ازعمل جراحی کرانیوتومی
داروها
شما در زمان ترخیص از بیمارستان، داروهای مشخصی را دریافت خواهید کرد. لازم است که به مصرف برخی از داروها ادامه دهید و استفاده برخی دیگر را کاهش داده یا متوقف سازید. مهم است بدانید که مصرف کدام داروها را و با چه دوز مصرفی ادامه دهید. جراح مغز و اعصاب شما صرفاً مسئول دادن داروهایی به شماست که به عنوان بخشی از درمان جراحی اعصاب به شما تجویز خواهد شد. تمام شدن داروها، به معنای توقف استفاده از آنها نیست؛ در صورت هرگونه سوال، با مطب پزشک تماس بگیرید.
انواع داروهای متداول
هر نوع دارویی که داروساز در رابطه با اثرات جانبی و تداخلات دارویی به شما می دهد، جایگزین داروهای قبلی خود نکنید. دقیقاً طبق تجویز دارویی تان عمل کنید.
داروی استروئیدی (مثل دگزامتازون یا دیکادرون)
این دارو موجب کاهش هرگونه تورم در مغز یا اطراف اتساع عروق اخیراً پیچ خورده می شود. اگر عمل جراحی شما مربوط به تومور هاست و شما تحت پرتو درمانی هستید، مقدار دوز تجویزی این دارو به تدریج کاهش می یابد، به طوریکه در طول درمان ادامه داشته و بعد از پرتو درمانی متوقف می شود. در اکثر موارد مرتبط با عمل باز جمجمه، مصرف این دارو به سرعت کاهش یافته و در عرض چندین هفته قطع می شود. بسیاری از بیمارانی که در آنها عمل باز جمجمه انجام شده است، نیازی به دگزامتازون ندارند. به جز تومورها و اتساع شدید عروق که از طریق این داروهای درون وریدی قابل درمان هستند، معمولا در سایر موارد در زمان ترخیص از بیمارستان، تجویز این داروها غیرمتداول هستند.
داروی ضدتشنج (داروهای جلوگیری از حملات صرع)
این داروها برای جلوگیری از بروز حملات صرع در شما می باشد. پزشک جراح اعصاب یا متخصص مغز و اعصاب شما در مورد نیاز به تجویز این دارو تصمیم خواهند گرفت. اگر شما هیچ گونه حمله صرعی نداشته اید، ممکن است نیازی به این دارو نباشد. معمولا تمامی بیماران مبتلا به حملات صرع، داروی ضدتشنج دریافت می کنند. لازم است که از تاثیرات جانبی داروهایتان آگاه باشید و سطح خون شما باید تحت کنترل باشد [در این مورد به بروشور مربوط به داروهای متداولی همچون دیلانتین، تگرتول) مراجعه نمایید.
آرام بخش های عضلانی (روباکسین، فلکسیریل)
این داروها معمولا برای تسکین درد مرتبط با برش های ایجادشده در ماهیچه فک سودمند هستند. بسیاری از بیماران درمی یابند که این آخرین دارویی است که باید قطع کنند و آن را استفاده خواهند کرد.
مراقبت از زخم
جراح های مختلف این اقدام را به شیوه های متفاوتی انجام می دهند. بعد از ترخیص از بیمارستان، از وی خواسته می شود که محل زخم را تمیز نگه دارد و تا زمان کشیدن بخیه سرباید خشک باقی بماند. بهتر است بعد از ۴۸ ساعت استحمام کنید و محل زخم را خشک نگه دارید. معمولا در زمان ترخیص از بیمارستان، محل زخم باندپیچی شده نیست. قرمزی بیش از حد، التهاب، خشکی یا تب بالا از علائم عفونت هستند. در صورت مشاهد هریک از این موارد سریعا با جراح مغز و اعصاب خود تماس بگیرید. برای ۲ تا ۳ هفته پس از جراحی اجازه شنا کردن ندارید.
کشیدن بخیه ها
در برخی از بیماران، بخیه های نایلونی و در برخی دیگر گیره های فلزی وجود دارد. جراح شما در مورد زمان برداشتن و کشیدن بخیه ها تصمیم می گیرد که معمولا حدود ۷ الی ۱۰ روز پس از عمل می باشد، البته در صورتی که نیاز به انجام عمل مجدد نباشد. اما در صورت عمل مجدد، بخیه ها ۱۴-۱۰ روز بعد از عمل یا قبل از شروع به پرتو درمانی کشیده می شوند. پزشک جراح، پزشک بخش یا درمانگاه یا پرستار این بخیه ها را می کشند.
نحوه قرار گرفتن سر
نحوه قرار گرفتن سر نیز مهم است، سر باید در زاویه ۳۰ درجه و بالاتر از سطح سینه قرار بگیرد. از چرخاندن بیش از حد سر باید خودداری کنید. باید سر خود را به آرامی حرکت دهید. چرخاندن سریع و بیش از اندازه سر باعث ایجاد سرگیجه و سردرد خواهد شد.
کنترل سرفه ها و عطسه ها
سرفه ها و عطسه های خود را کنترل کنید تا از وارد آمدن فشار به مغز خود جلوگیری کنید. همچنین اگر داخل بینی یا نای شما لوله ای برای تغذیه یا تخلیه هوا قرار گرفته باشد. از کشیدن و درآوردن این لوله باید خودداری کنید.
از دیگر مراقبت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید و تا پزشکتان اجازه نداده است، این کار را انجام ندهید.
- همچنین از انجام فعالیت های پرخطر و ورزش های سنگین تا ۳ ماه بعد از جراحی خودداری کنید. زیرا ورزش های خشن و سنگین ممکن است احتمال ضربه زدن به سر در آن ها برای فرد وجود داشته باشد. فقط در صورت اجازه از پزشک می‌توانید این ورزش‌ها را شروع کنید.
- پیاده روی از فعالیت هایی می باشد که به گردش خون کمک می کند و می تواند در روند بهبود فرد تاثیر بگذارد. پیاده روی را در برنامه‌ریزی روزانه خود بگنجانید و میزان آن را هر روز بیشتر کنید.
- برای مدت ۲ الی ۳ هفته از رانندگی کردن خودداری کنید و فقط با کسب اجازه از پزشک می توانید رانندگی را آغاز کنید.
- در رژیم غذایی بعد از جراحی محدودیتی وجود ندارد.
- در صورتی که بعد از جراحی در عملکرد طبیعی روده و مثانه ها مشکل ایجاد شد برای جلوگیری از یبوست یا اسهال بهتر است غذاها و مکمل های فیبردار را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
چه زمانی باید با پزشک و جراح مغز و اعصاب خود مراجعه کنید؟
- درد و قرمزی در محل جراحی
- ترشح چرکی از محل زخم
- تغییر در حس بویایی و چشایی
- سردردهای صبحگاهی
- تهوع و استفراغ
- تب و لرز
- تاری در دید
دیدگاه کاربران