خونریزی مغزی به علت پارگی یک شریان در مغز و خونریزی موضعی بافت‌های اطراف رخ می‌دهد. خونریزی در واقع باعث مرگ سلول‌های مغزی میشود. در واقع خونریزی داخل مغز، یک نوع سکته مغزی است. وقتی خونریزی به بافت مغز آسیب برساند باعث ورم مغز یا ادم مغزی میشود.
خونریزی مغزی چیست؟
خونریزی مغزی (Cerebral hemorrhage) عارضه‌ای بسیار جدی است که می‌تواند موجب مرگ سلول‌های مغز شود. همچنین به علت آسیب و پارگی در عروق مغز اتفاق میفتد و باعث پخش شدن خون در بافت مغز خواهد شد که می‌تواند عوارض جبران ناپذیری را با خود به همراه داشته باشد. می‌توان گفت از شایع‌ترین علائم آن سردرد ناگهانی و شدید است که عموما در اکثر افراد ایجاد میشود. همچنین ممکن است فرد به این عارضه مبتلا شود و این حالت را تجربه نکند. خونریزی همانند سکته مغزی جز وضعیت‌های اورژانسی است که بیمار باید در کمترین زمان ممکن به مراکز درمانی مراجعه کند. لازم به ذکر است که خونریزی‌مغزی جز عوامل ایجادکننده سکته مغزی می‌باشد.
همچنین ممکن است با وارد شدن ضربه شدید بر اثر تصادف یا سقوط از ارتفاع ایجاد شود و موجب آسیب به بافت مغز و ادم مغزی شود. در این حالت خون در قسمتی از مغز جمع میشود و می‌تواند باعث تشکیل توده‌ای به نام هماتوم شود. هماتوم موجب افزایش فشار در بافت مغز و کاهش جریان خون و مرگ سلول‌های مغزی خواهد شد. تجمع خون در مغز می‌تواند از رسیدن اکسیژن به سلول‌ها جلوگیری کند و موجب مرگ آنها شود. علائم خونریزی بسته به محل، شدت و میزان بافت‌های درگیر می‌تواند متفاوت باشد و عوارض جدی برای بیمار ایجاد نماید.
انواع خونریزی مغزی
برای درک بهتر خونریزی‌مغزی، لازم است که یک مفهوم پایه از انواع مختلف آن داشته باشیم. دو منطقه اصلی وجود دارد که خونریزی می‌تواند در آنها رخ دهد. خونریزی ممکن است یا داخل جمجمه اما خارج از بافت مغز رخ دهد، یا داخل بافت مغز رخ دهد. این مناطق به شکل زیر تقسیم می‌شوند:
خونریزی داخل جمجمه اما خارج از بافت مغز
مغز دارای سه لایه غشا است که بین جمجمه استخوانی و بافت واقعی مغز قرار دارند. هدف مننژها پوشش دادن و حفاظت از مغز است. خونریزی می‌تواند در هر جایی بین این سه لایه رخ دهد. این سه لایه به نام‌های دوراماتر، آراکنوئید شناخته می‌شوند.
- خونریزی تحت جمجمه (هموراژی اپیدورال): این نوع خونریزی بین استخوان جمجمه و بیرونی‌ترین لایه مننژ، دوراماتر، رخ می‌دهد.
- خونریزی تحت‌دوراماتر (هموراژی سابدورال): این نوع خونریزی بین دوراماتر و مننژ آراکنوئید رخ می‌دهد.
- خونریزی زیرآراکنوئید (هموراژی سوبآراکنوئید): این نوع خونریزی بین مننژ آراکنوئید و سخت شامه رخ می‌دهد.
خونریزی درون بافت مغز
دو نوع خونریزی غزی می‌تواند درون خود بافت مغز رخ دهد. در ادامه به بررسی آنها پرداخته‌ایم.
- هموراژی درون‌مغزی: این نوع خونریزی در لوب‌ها، پانس و سرخود مغز (خونریزی در هر نقطه داخل بافت مغز از جمله سرخود مغز) رخ می‌دهد.
- خونریزی داخل بطنی: این خونریزی در بطن‌های مغز رخ می‌دهد که نواحی خاصی از مغز (حفره‌ها) هستند که مایع مغزی نخاعی در آنجا تولید میشود.
علت خونریزی مغزی چیست؟
خونریزی‌مغزی ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد، این علل می‌توانند عوامل خارجی یا داخلی باشند. برخی از اصلی‌ترین علل خونریزی‌مغزی عبارتند از:
- ضربه: آسیب و ضربه به سر می‌تواند منجر به خونریزی‌مغزی شود. این ضربه ممکن است در نتیجه تصادفات، سقوط‌ها، ضربه‌ها به سر یا سایر حوادث ناگهانی رخ دهد.
- فشار خون بالا: فشار خون بالا (فشار خون برتر) ممکن است موجب پارگی عروق خونی داخل مغز شود و خونریزی را ایجاد کند.
- آسیب به عروق خونی: ترک خوردن یا تخریب عروق خونی در مغز می‌تواند منجر به خونریزی شود. این وضعیت ممکن است به علت شرایطی مانند آنژیوپاتی مغزی، آنوریسم‌های مغزی یا مشکلات دیگر عروق خونی رخ دهد.
- داروها: مصرف برخی داروها یا مواد می‌تواند به خونریزی مغزی منجر شود. مثلاً، داروهای ضد انعقاد خون (مانند وارفارین) افزایش خطر خونریزی‌مغزی دارند.
- عفونت‌ها: برخی عفونت‌ها ممکن است به عروق خونی در مغز آسیب برسانند و خونریزی را ایجاد کنند.
- سرطان: سرطان ممکن است به عنوان تومورهای مغزی شناخته شود و به عروق خونی در مغز آسیب برساند، که به خونریزی منجر میشود.
- بیماری‌های خونی: برخی بیماری‌های خونی مانند هموفیلی و ترومبوسیتوپنی می‌توانند خونریزی‌مغزی را افزایش دهند.
- آنوریسم‌های مغزی: آنوریسم‌ها به ناپیوستگی دیوار عروق خونی در مغز اشاره دارند و ممکن است خراب شده و به خونریزی‌مغزی منجر شوند.
- آنوریسم مغزی: یکی دیگر از علت‌های خونریزی‌مغزی، آنوریسم مغزی (یا نقطه ضعیف در دیواره رگ) است که ضعف در دیواره رگ خونی است که متورم شده است. این رگ می‌تواند دچار پارگی و منجر به سکته مغزی شود.
در صورت بروز علائم ناگهانی مثل سردرد شدید، عدم تعادل، از دست دادن هوشیاری یا سایر علائم مشکوک، به پزشک خود مراجعه کنید.
علائم خونریزی مغزی
علائم خونریزی مغزی ممکن است متناسب با مکان و شدت خونریزی متغیر باشند. در موارد خونریزی مغزی شدید، علائم معمولاً ناگهانی و شدید هستند. اما در موارد کمتر شدید، علائم ممکن است به تدریج ظاهر شوند. برخی از علائم رایج خونریزی مغزی عبارت‌اند از:
- سردرد شدید: سردرد ناگهانی و شدید یکی از علائم معمول خونریزی مغزی است. این سردرد معمولاً بسیار شدید و متفاوت از سردرد‌های معمولی است.
- عدم تعادل: فرد ممکن است دچار عدم تعادل شود و دشواری در حفظ تعادل خود را تجربه کند.
- تغییرات در وضعیت هوشیاری: تغییرات در وضعیت هوشیاری ممکن است شامل از دست دادن هوشیاری، کاهش توجه، گیجی باشد.
- علائم نوروژنیک: این علائم می‌توانند شامل تورم چشم، افتالموس (چشم‌های برآمده)، و تغییرات در دید باشند.
- علائم عصبی: فرد ممکن است علائم عصبی متناسب با محل خونریزی داشته باشد، که می‌تواند شامل ضعف عضلات، اختلالات در حرکت‌ها، مشکلات در تلفظ و از دست دادن احساسات در بخش‌های مختلف بدن باشد.
- تعداد نبض و فشار خون بالا: نبض سریع و فشار خون بالا نیز ممکن است علائم خونریزی مغزی باشند.
- تهوع و استفراغ: فرد ممکن است تهوع و استفراغ تجربه کند.
- نشانه‌های خونریزی داخلی: در مواردی که خونریزی درونی به مرور زمان ایجاد میشود، علائم ابتدایی خیلی واضح نیستند. اما با پیشرفت خونریزی، علائمی مانند کاهش کندی حالت آگاهی، کاهش تنفس، و فشار خون پایین‌تر ممکن است ظاهر شوند.
در صورت تجربه هر یک از این علائم یا همه آنها، فوراً به اورژانس بروید یا به پزشک معالج مراجعه کنید، زیرا خونریزی مغزی وضعیت جدی و فوری پزشکی است که نیاز به تشخیص و درمان سریع دارد.
عوارض بعد از یک خونریزی مغزی
پس از خونریزی مغزی، فرد ممکن است با عوارض جدی مواجه شود. معمولاً بهبودی کامل پس از خونریزی مغزی زمان‌بر است و افراد ممکن است با مشکلات مانند ضعف عضلات، مشکلات در تلفظ، تغییرات در توانایی حرکتی، مشکلات شناختی و اختلالات حافظه روبرو می‌شوند. افراد ممکن است نیاز به فیزیوتراپی و پشتیبانی روانی داشته باشند. همچنین، در برخی موارد، خونریزی‌مغزی می‌تواند به عوارض دائمی مثل معلولیت جسمی یا ذهنی منجر شود. از این رو، تشخیص زودرس و مراقبت مناسب بسیار حیاتی است تا عوارض بعدی کاهش یابند و امکان بهبود افراد افزایش یابد.
تشخیص خونریزی در مغز
بعد از مشاهده علائم حتما به پزشک مراجعه کنید. بهترین متخصص مغز و اعصاب قطعا پس از مشاهده علائم و انجام آزمایشات، رادیولوژی، MRI و سی تی اسکن می‌تواند علت خونریزی را تشخیص داده و متناسب با آن بیمار درمان شود. عموماً، بیمارانی با خونریزی‌های کوچک (کوچکتر از ۱۰ سانتیمتر مکعب) و عیوب جزئی با دارو درمان می‌شوند. ممکن است عمل جراحی برای کاهش ورم و جلوگیری از آن و برداشتن لخته خون لازم باشد. آزمایشات بیشتر به پزشک کمک خواهد کرد که از بودن رگ‌های غیرعادی مطلع و قدم بعدی برای تشخیص و درمان را بردارد. ممکن است در موارد خاصی فرد به آزمایش پانکسیون کمری یا اسپینال تپ احتیاج دارد تا خونریزی تایید شود یا اینکه احتمال بروز سایر مشکلات مغز از بین برود.
آنژیوگرافی
آنژیوگرافی یک روش تصویربرداری پزشکی است که برای تشخیص و تصویربرداری عروق خونی در مغز و دیگر اعضاء استفاده میشود. در صورت شک برای تشخیص خونریزی‌مغزی، آنژیوگرافی ممکن است انجام شود. در این روش، یک ماده حاجب خون به عروق خونی فرد تزریق میشود. سپس با استفاده از دستگاه تصویربرداری مخصوص، تصاویر ویدیویی از جریان خون در عروق مغزی گرفته میشود. این روش می‌تواند به پزشک کمک کند تا منطقه‌هایی که خونریزی در آنها اتفاق افتاده است یا عروق خونی ناهنجار را تشخیص دهد. آنژیوگرافی ممکن است برای بررسی علل خونریزی‌مغزی، تعیین موقعیت آنها، و برنامه‌ریزی برای جراحی یا درمان‌های دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
توموگرافی کامپیوتری (CTA)
توموگرافی کامپیوتری معمولاً به عنوان CTA (CT Angiography) نیز شناخته میشود و یک روش تصویربرداری تشخیصی است که برای تشخیص خونریزی‌مغزی به کار می‌رود. در این روش، از تکنولوژی توموگرافی کامپیوتری استفاده میشود تا تصاویر دقیقی از عروق خونی در مغز ایجاد شود. با تزریق ماده حاجب خون به عروق خونی فرد و انجام تصویربرداری CTA، تصاویر سه بعدی از سیستم عروقی مغز به دست می‌آید. این تصاویر ممکن است به پزشک کمک کنند تا مکان‌های خونریزی‌مغزی را تشخیص دهد و موقعیت و شدت آن را تعیین کند. CTA معمولاً برای ارزیابی علل خونریزی‌مغزی، شناسایی انواع آنژیوم‌ها (تومورهای عروقی)، و برنامه‌ریزی درمان‌های مرتبط با عروقی در مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آزمون مایع مغزی نخاعی
آزمون مایع مغزی نخاعی (لومبار پانک) برای تشخیص خونریزی مغزی انجام میشود. در این آزمون، پس از آماده‌سازی فرد به صورت خوابیده و با پشت سر به جلو دراز کشیده میشود و منطقه کمری به شکلی که از تکه‌ای از نخاع تشکیل شده است، به وسیله یک پزشک تمیز و آنتی‌سپتیک میشود. سپس یک سوزن نازک و تیز به فضای نخاعی در این منطقه وارد میشود. مایع نخاعی جمع‌آوری میشود و سپس این مایع برای بررسی به آزمایشگاه ارسال میشود. در آزمایشگاه، مایع نخاعی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این آزمون می‌تواند در تشخیص خونریزی‌مغزی و تعیین علت آن مفید باشد.
درمان خونریزی مغزی
درمان خونریزی‌مغزی بستگی به نوع و شدت خونریزی، مکان آن، و وضعیت فیزیکی فرد دارد. در بسیاری از موارد، درمان خونریزی‌مغزی شامل تدابیر فوری میشود، مانند جراحی جهت تخلیه خون از مغز یا ترمیم عروق خونی آسیب‌دیده. اگر عللی مانند فشار خون بالا یا مصرف داروهای ضد انعقاد خون وجود داشته باشند، درمان شامل کنترل فشار خون است. همچنین، مراقبت‌های پزشکی اورژانسی مثل مانیتورینگ مداوم فشار خون، اکسیژن‌دهی، تزریقات مایعات و دیگر اقدامات اورژانسی ممکن است نیاز باشد. در ادامه به بررسی بیشتر درمان خونریزی‌مغزی پرداخته‌ایم.
اقدامات اولیه
افرادی که دچار خونریزی می‌شوند باید تحت مراقبت‌های ویژه قرار بگیرند. جز اولین اقداماتی که برای درمان فرد صورت می‌گیرد، ثابت نگه‌داشتن فشار خون و تنفس فرد است. که در برخی از موارد فرد نیاز به تنفس مصنوعی دارد تا اکسیژن مورد نیاز مغز و بدن را تامین کند. از سرم نیز برای رساندن مایعات و دارو به بیمار استفاده میشود مخصوصا در صورتی که فرد بیهوش باشد. همچنین باید ضربان قلب، سطح اکسیژن خون و فشار داخل جمجمه بیمار تحت کنترل قرار بگیرد.
بعد از استیبل شدن وضعیت بیمار جراح مغز و اعصاب می‌تواند روش رسیدگی به آن را تعیین کند. این وضعیت باید سریعا بررسی شود.
درمان دارویی
برای کاهش التهاب اطراف ناحیه خونریزی می‌توان از داروهای مختلف استفاده کرد تا فشار خون در حالت مطلوب قرار بگیرد و بیمار دچار رعشه نشود. در صورتی که بیمار به هوش است، شاید به مسکن احتیاج داشته باشد.
- دارو ضد درد
- داروهای کورتونی
- داروهای ضد تشنج
- داروهای دیورتیک
جراحی
جراحی برای درمان خونریزی‌مغزی معمولاً در موارد شدید و وقوع آسیب به عروق خونی مغز تصمیم‌گیری میشود. این جراحی به عنوان جراحی تخلیه خون است و هدف آن تخلیه خون یا همچنین برطرف کردن علل موجب خونریزی‌مغزی است. در این روش، جراح به طور دقیق و با استفاده از تصویربرداری رادیولوژیکی یا راهنمایی مخصوص، عروق خونی آسیب دیده را ترمیم میکند و خون متجمع را تخلیه میکند. عمل جراحی ممکن است به عنوان یک اقدام فوری اجرا شود تا جلوگیری از تشکیل ضربان درون مغزی (هماتوم) و فشار اضافه در مغز شود. این نوع جراحی معمولاً با مراقبت‌های بعد از عمل متناسب ترکیب میشود تا بهبود فرآیند بازسازی و بهبودی بیمار را تسریع کند.
فیزیوتراپی
کاهش عملکرد مغز و اختلال در وضعیت حرکتی بیمار از عوارض شایع بعد از خونریزی در مغز است که در برخی از بیماران ممکن است دیده شود. بیماران برای بهبود مشکلات حرکتی می‌توانند از فیزیوتراپی کمک بگیرند. تمرینات فیزیزیوتراپی قادر است توان حرکتی عضلات و مفاصل را به فرد بازگرداند.
پیشگیری از خونریزی مغزی
برخی بیماران بعد از Cerebral hemorrhage کاملا بهبود پیدا می‌کنند. برای جلوگیری از این عارضه می‌توان کارهایی برای پیشگیری انجام داد:
- تغییر در شیوه زندگی
- کنترل و حفظ وزن در محدوده طبیعی
- کنترل بیماری‌هایی مانند فشار خون و دیابت که خطر ابتلا به خونریزی را افزایش می‌دهد.
- هنگام ابتلا به فشار خون بالا، با رژیم غذایی مناسب، ورزش و مصرف دارو تحت نظر پزشک آن را کنترل کنید.
- مواد مخدر و سیگار مصرف نکنید، برای مثال کوکائین خطر خونریزی را زیاد میکند.
- هنکام استفاده از موتور سیکلت از کلاه ایمنی استفاده کنید.
- کمربندایمنی خود را هنگام رانندگی ببندید.
- درمان فیزیوتراپی
- گفتار درمانی
- کار درمانی
در شرایطی که فرد سردرد ناگهانی و شدید را تجربه میکند باید سریعا به مراکز درمانی مراجعه نماید. در صورت بروز تشنج نیز اطرافیان باید خونسردی خود را حفظ کنند و از دیگران بخواهند که به اورژانس اطلاع دهند. بهتر است در این زمان فرد را به پهلو بخوابانید تا ترشحات از دهان وی خارج شود و راه هوایی وی مسدود نگردد. همچنین اجسامی که در اطراف بیمار است و ممکن است باعث آسیب به فرد در حین تشنج شود را باید بردارید. از دارو دادن به افراد در حین تشنج باید خودداری نمایید. تمام تلاش خود را بکنید که بیمار را هر چه سریعتر به بیمارستان برسانید.
خونریزی خود‌به‌خودی مغزی در کودکان اتفاق نادری است علت این امر این است که به طور کلی فشار خون بالا و ضعف و آسیب جدار رگ‌ها در کودکان نادر است.
دیدگاه کاربران