اگر دور سر نوزادان یا کودکان کوچک افزایش یافته باشد، این می‌تواند نشان دهنده وجود مایع مغزی نخاعی بیش از حد در جمجمه باشد. پزشکی این پدیده را هیدروسفالوس می‌نامد که در عامیانه به معنای چیزی شبیه به آب آوردن است. هرچه این اختلال زودتر تشخیص داده شود و درمان شود، شانس بهبودی و رشد متناسب با سن بیشتر است. جراحی هیدروسفالی کودکان برای چنین مواردی ایجاد شده است.
هیدروسفالی کودکان چیست و نکاتی که باید درمورد جراحی هیدروسفالی کودکان بدانید:
بدن انسان دائماً آب مغز تولید می‌کند. به عنوان مثال، مغز از شوک محافظت می‌شود، تمیز و تغذیه می‌شود. به طور معمول، تولید و حذف مایعات بدن در تعادل هستند. اگر این اختلال ایجاد شود، محفظه‌های باریک مغزی پر از مایع مغزی می‌شود و در وضعیت منبسط قرار می‌گیرد. به این حالت به اصلاح آب آوردن مغز نیز می‌گویند. مغز به معنای واقعی کلمه تحت‌فشار قرار می‌گیرد. از آنجایی که استخوان‌های نوزادان هنوز محکم نشده‌اند، کمبود فضا باعث می‌شود جمجمه به‌شدت منبسط شود. اگر درمان خیلی دیر انجام شود، مغز ممکن است برای همیشه آسیب ببیند. اما لازم نیست که به این نتیجه برسد.
علل هیدروسفالی در کودکان متفاوت است و بسته به سن کودک بسیار متفاوت است. آنها همچنین با علت در بزرگسالان بسیار متفاوت هستند. تظاهرات بالینی مختلف به دلیل سازگاری متفاوت با افزایش فشار داخل جمجمه ناشی از درجه بسته‌شدن بخیه‌های جمجمه امکان‌پذیر است. تکنیک جراحی باید با سن و علت کودک تطبیق داده شود. این امر مستلزم درمان در مراکز بسیار تخصصی با پزشکان آموزش‌دیده در زمینه جراحی مغز و اعصاب کودکان و بی‌حسی عصبی کودکان است، زیرا درمان اغلب بسیار پیچیده است. درمان آندوسکوپی در کودکان بیشتر از بزرگسالان امکان‌پذیر است. درمان زودهنگام بسیار مهم است؛ زیرا تأثیر عمده‌ای بر رشد و کیفیت زندگی کودک دارد.
علائم و تشخیص
با این وجود، به گفته این پزشک ارشد، والدین باید نسبت به موضوع حساس باشند، زیرا تشخیص و درمان زودهنگام برای جلوگیری از آسیب طولانی‌مدت اهمیت ویژه‌ای دارد. “در معاینات U همیشه باید مراقب بود که دور سر اندازه‌گیری شده و در دفترچه زرد درج شود. اگر این مقدار خیلی زیاد است، والدین باید به آن توجه کنند، بلکه باید به رادیولوژیست مراجعه کنند. حفره‌های مایع مغزی نخاعی متورم را می‌توان با کمک سونوگرافی تشخیص داد. سپس یک تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRT) مغز اطلاعاتی را در مورد علت دقیق آن ارائه می‌دهد. در کودکان خردسال به دلیل قرارگرفتن در معرض تشعشعات باید از توموگرافی کامپیوتری اجتناب شود.
سایر علائم هیدروسفالی عبارتند از: فونتانل به شدت برآمده و در کودکان بالای دو سال سردرد، استفراغ، اختلالات بینایی، اختلالات حرکتی و تشنج.
در دوران بارداری، تشخیص قبل از تولد مشخص می‌کند که آیا بطن مغزی جنین بزرگ شده است یا خیر. در این صورت، مشاوره از بخش تخصصی جراحی مغز و اعصاب کودکان توصیه می‌شود. نتایج خوب اغلب با درمان بلافاصله پس از تولد به دست می‌آید.
جراحی هیدروسفالی کودکان
اگر هیدروسفالی تشخیص‌داده‌شده باشد، اولویت اصلی در درمان در ابتدا اجتناب از افزایش فشار داخل جمجمه است. تخلیه مایع مغزی نخاعی را می‌توان با کاشت یک درن، به‌اصطلاح شنت تنظیم کرد. ممکن است نیاز به انجام عملیات‌های بیشتر باشد، زیرا شنت باید چندین بار تجدید شود. در موارد خاص، مداخلات آندوسکوپی بدون کاشت شانت نیز می‌تواند منجر به بهبودی شود.
علاوه بر اختلال در حجم مایع مغزی نخاعی، علت هیدروسفالی نیز باید درمان شود. بسته به تصویر بالینی، این می‌تواند بسیار متفاوت باشد. کودکان مبتلا هستند که کاملاً طبیعی رشد می‌کنند، اما برخی دیگر آسیب مغزی زمینه‌ای و ناتوانی‌های ناشی از آن دارند.
اگر هیدروسفالی به‌موقع درمان شود، نوزاد مبتلا به هیدروسفالی می‌تواند به رشد طبیعی خود ادامه دهد. اگر این اختلال درمان نشود، ممکن است کودک سال‌ها نامحسوس بماند و فقط در سنین مدرسه اختلالات شناختی از خود نشان دهد.
والدین باید در صورت داشتن هرگونه سؤال، ابهام یا نیاز به توضیح با پزشک متخصص اطفال و یا بخش تخصصی جراحی مغز و اعصاب کودکان تماس بگیرند. همچنین سازمان‌های خودیاری وجود دارند که مطالب اطلاعاتی و مشاوره ارائه می‌دهند، مانند گروه کاری اسپینا بیفیدا و هیدروسفالی.
روش جراحی هیدروسفالی کودکان
اگرچه روش‌های جراحی مشابه آنهایی است که در بزرگسالان مبتلا به هیدروسفالی استفاده می‌شود، اما در کودکان مبتلا به هیدروسفالی، مدیریت، تکنیک جراحی، اندیکاسیون و زمان‌بندی درمان اغلب به دلیل آسیب‌شناسی زمینه‌ای، ویژگی‌های آناتومیکی و فیزیولوژیکی کودک و محیط اجتماعی کاملاً متفاوت است؛ بنابراین، درمان جراحی نوزادان و کودکان فقط باید توسط جراحان مغز و اعصاب کودکان آموزش‌دیده در یک محیط “دوستانه کودک” انجام شود. شروع سریع هیدروسفالی با افزایش سریع فشار درون جمجمه‌ای ( ICP ) یک وضعیت اورژانسی است و در این شرایط جراحی هیدروسفالی کودکان معمولاً درمان انتخابی است (شکل D).
شانت بطنی صفاقی VP Shunt
VPS یکی دیگر از تکنیک‌های جراحی هیدروسفالی مغز است. این روش متشکل از یک کاتتر بطنی است که به طور مستقیم از طریق یک سوراخ پیشانی یا پس‌سری (یا ترانس فونتانل در نوزادان، شکل B و در کودکان شکلA) به داخل بطن وارد می‌شود. در حالت ایده‌آل، نوک کاتتر بطنی باید در سوراخ مونرو باشد. سپس کاتتر به دریچه‌ای متصل می‌شود که در صورت افزایش فشار داخل جمجمه‌ای خاص باز می‌شود و به CSF اجازه تخلیه می‌دهد.
به‌محض کاهش مجدد فشار، دریچه بسته می‌شود. سپس دریچه به نوبه خود به کاتتر صفاقی متصل می‌شود و با استفاده از یک میله تونل، از جمجمه به شکم، به‌صورت زیرجلدی گرفته می‌شود. اکنون قسمت صفاقی کاتتر به‌صورت داخل صفاقی وارد می‌شود که برای آن سه روش وجود دارد: مینی لاپاراتومی (باز شدن کامل صفاق)، تروکار (برش کوچک لایه‌های فوقانی و سپس کور، سوراخ‌کردن صاف صفاق) یا قراردادن لاپاراسکوپی (شکل C).
ETV یا ونتریکولوستومی بطن سوم
اگر هیدروسفالی یک علت ساختاری داشته باشد (مثلاً تومور بطن چهارم)، در صورت امکان، در ابتدا حل می‌شود، در غیر این صورت یک شانت وارد می‌شود یا یک ETV انجام می‌شود. ETV یا ونتریکولوستومی بطن سوم، یک نوع عمل جراحی است که برای انسدادی یا هیدروسفالی غیر مرتبط در کودکان و بزرگسالان استفاده می‌شود.
سایرموارد مهم در جراحی هیدروسفالی کودکان
دریچه‌های قابل‌برنامه‌ریزی وجود دارند که در صورت مشاهده علائم تخلیه یا تخلیه بیش از حد، می‌توان دریچه‌های تنظیم (فشار) دریچه را از طریق پوست (بدون جراحی یا بیهوشی) با استفاده از یک دستگاه تنظیم (مغناطیسی) تغییر داد. از طرفی گاهی از شیرهای فشار ثابتی که از بیرون قابل‌تنظیم نیستند استفاده می‌شود. اینها عمدتاً برای کودکانی که اغلب به معاینه MRI نیاز دارند (به عنوان مثال بیماران تومور) استفاده می‌شود.
کاتترهای بطنی و صفاقی از سیلیکون ساخته شده‌اند و معمولاً با آنتی‌بیوتیک آغشته می‌شوند، زیرا نشان‌داده‌شده است که این کاتترهای اشباع شده (BACTISEAL®) به طور قابل توجهی خطر عفونت را کاهش می‌دهند. مزایای VPS این است که می‌توان از آن برای هر نوع هیدروسفالی و در هر سنی (به جز نوزادان زیر ۲.۵ کیلوگرم) استفاده کرد. عیب اصلی VPS این است که میزان عفونت نسبتاً بالا است (۵-۹٪) و تجدیدنظر در طول زندگی در ۲۰-۳۰٪ موارد ضروری است.
سایر موارد استفاده ETV
ETV روش درمانی ایده‌آل برای هیدروسفالی انسدادی است، اما می‌تواند برای سایر اشکال هیدروسفالی نیز استفاده شود. دسترسی به شاخ قدامی بطن جانبی با ایجاد سوراخ (فونتانل جانبی در نوزادان) فراهم می‌شود که از آنجا از طریق سوراخ مونرو به بطن سوم دسترسی پیدا می‌شود. سپس یک سوراخ در کف بطن سوم ایجاد می‌شود و با بالون باز می‌شود و به مشروب اجازه می‌دهد تا به داخل مخزن پرپونتین و فضای زیر عنکبوتیه تخلیه شود و از آنجا جذب شود (شکل G, H).
نقطه ضعف ETV این است که میزان موفقیت به سن بیمار، علت هیدروسفالی و عوارض قبلی بستگی دارد. اجتناب از کاشت جسم خارجی، هزینه مالی کمتر، گردش فیزیولوژیکی CSF بیشتر، طول عمر و کاهش عوارض طولانی‌مدت مانند عفونت و اختلال عملکرد از مزایای ETV است.
نتایج درمان و مراقبت‌های بعد از جراحی هیدروسفالی کودکان
درمان جراحی هیدروسفالی عمدتاً به دلیل تأثیر مستقیم بر ICP یک اقدام نجات بخش است. هنگامی که کاهش ICP به دست آمد، رشد سر نیز متوقف می‌شود و از تأثیرات منفی بر رشد و وضعیت مغز جلوگیری می‌شود. علاوه بر این، امید به زندگی و کیفیت زندگی با عمل افزایش می یابد. در تصویربرداری که بعد از عمل انجام می‌شود، توجه ویژه‌ای به کاهش اندازه بطن، مقدار مایع روی نیمکره‌های مغزی و درجه ادم اطراف بطن می‌شود. تصویربرداری باید با ارزیابی بالینی همراه باشد؛ زیرا لزوماً با پیامدهای عصبی شناختی مطابقت ندارد. در معاینات بعدی بیماران اطفال باید به بسته‌شدن بخیه‌های جمجمه، دور سر، دستیابی به حالت ایستاده، رشد و بلوغ مرتبط با سن توجه ویژه‌ای شود. درمان کودکان مبتلا به هیدروسفالی اغلب پیچیده و مادام‌العمر است و نیاز به درمان بین رشته ای دارد.
دیدگاه کاربران