هیدروسفالی به معنای آب در مغز است. اصطلاح هیدروسفالی از دو کلمه یونانی مشتق شده است: “هیدرو” به معنی آب ، و “سفالوس” که به سر گفته می شود . هر فردی در درون مغز و یا ستون فقرات خود دارای مایع مغزی نخاعی می باشد که به آرامی در حال گردش است تا مواد غذایی را به این اندام ها رسانده و مواد زاید را از مغز و نخاع دور کند.
اگر این جریان مسدود گردد، کیسه ای که حاوی این مایع مغزی نخاعی می باشد ممکن است بیش از حد بزرگ شده و فشاری را به سر وارد کند که منجر به ایجاد وضعیتی به نام هیدروسفالی گردد. در اطراف مغز بالشتک هایی قرار دارند که نقش سپر محافظ مغز را ایفا می کنند و به آنها بطن مغزی گفته می شود و مایع مغزی درون این بطن های مغزی قرار دارد.
تخمین تعداد افرادی که به هیدروسفالی مبتلا می شوند یا در حال حاضر با آن زندگی می کنند ، دشوار است . به این دلیل که این بیماری در کودکان و بزرگسالان رخ می دهد ، و یا می تواند بعدا در زندگی ایجاد شود.
بیماری هیدروسفالی
بیماری هیدروسفالی یا آب آوردن مغز نوعی اختلال در مغز بویژه در کودکان میباشد. در هیدروسفالی مایع مغزی نخاعی نمی تواند به راحتی جریان یابد. این مایع می تواند موجب تغذیه و شناور بودن مغز و حتی کاهش وزن شود و در صورتی که این مایع جریان نیابد به مغز فشار خواهد آورد. در نتیجه سر کودک بزرگ میشود و بافت مغز را تحت تاثیر قرار خواهد داد. از معمول ترین درمان این بیماری می توان به شانت گذاری اشاره کرد.
آسیب وارد شده به مغز می تواند بر اثر تولید مایعات اتفاق بیفتد و این آسیب موجب اختلالات رشدی ، جسمی و ذهنی شود. برای جلوگیری از عوارض جدی حتما باید این مسئله درمان شود. هیدروسفالی عموما در کودکان و بزرگسالان بالای ۶۰ سال رخ میدهد، البته این امر می تواند در افراد بزرگسال جوانتر نیز رخ دهد.
حرکت مایع مغزی نخاعی به چه صورت است ؟
مغز دارای حفره هایی به نام بطن بوده و مایع مغزی نخاعی در بطن ها ساخته می شود. سپس کانال ها آن را سرازیر خواهند کرد و در نزدیکی قاعده جمجمه به سطح مغز و نخاع میرود و دقیقا در زیر قسمت بالای جمجمه جذب انجام خواهد شد. در طول هر قسمت از این جریان چیزی مانع حرکت مایع مغزی نخاعی شود، مایع در پشت انسداد جمع شده و بطن ها توسط این مایع ها بزرگ شده و فشار داخل جمجمه را افزایش خواهد داد. این افزایش فشار می تواند به بافت و سلول های مغز آسیب برساند.
علائم و علل هیدروسفالی در نوزادان و کودکان
هیدروسفالی ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد. در بعضی موارد، هیدروسفالی قبل از تولد نوزاد آغاز می شود و می تواند بر اثر عفونت های خاص در دوران بارداری مانند سرخچه ، اختلال ژنتیکی و یا نقص مادرزادی که در آن ستون فقرات بسته نشده باشد به وجود آید. این بیماری در کودکان تازه متولد شده نیز می تواند به علت خونریزی مغزی حین یا بعد از زایمان ، آسیب های حین و قبل و بعد از زایمان و یا عفونت و تومورهای سیستم عصبی مرکزی باشد.
علائم هیدروسفالی در نوزادان
- برخی از کودکان می توانند در نقاط عطف رشد یا یادگیری در مدرسه دچار ضعف شوند.
- ملاج شکاف دار ، که نقطه نرم بر روی سطح جمجمه
- چشم هایی که به سمت پایین ثابت هستند
- خواب آلودگی بیش از حد
- افزایش سریع در دور سر
- فشار و قدرت عضلانی کم
- تغذیه ضعیف
- گریه شدید
- استفراغ
- تشنج
علائم در کودکان نو پا و بزرگترها
علائم یا نشانه هایی که بر کودکان نو پا و کودکان بزرگتر تأثیر می گذارد عبارتند از:
- مشکل در بیدار ماندن یا بیدار شدن از خواب
- از دست دادن کنترل هماهنگی
- گریه های کوتاه و جیغ مانند
- از دست دادن کنترل مثانه
- اندازه سر بزرگتر از معمول
- تغییر در ساختار صورت
- اختلال در خوردن و بلع
- چشم های متقاطع
- تغییر شخصیت
- خواب آلودگی شدید
- اسپاسم عضلانی
- استفراغ یا حالت تهوع
- اختلال و تاخیر رشدی
- تحریک پذیری
- مشکلات تمرکز
- سردرد
- تشنج
فشار مایع مغزی-نخاعی بر روی اعصاب چشمی ممکن است منجر در بینایی اختلال ایجاد کند. اختلالات حرکتی چشم شامل :
استرابیسموس : اختلالی که در آن چشم مستقیم نیست. اگر بیمار دارای شانت به طور ناگهانی دچار چپ شدن چشم شود، ممکن است نتیجه ی عوارض شنت باشد.
فلج های خیره شدن : ویژگی مشترک هیدروسفالی که در آن بیمار قادر نیست چشمان خود را در جهت رو به بالا حرکت دهد.
نیاستاگموس : حرکت سریع غیر طبیعی در چشم میباشد که به علت های مختلفی رخ میدهد.
علائم و علل هیدروسفالی در بزرگسالان
بیماری هیدروسفالی در بزرگسالان بیشتر در نتیجه انسداد مسیر گردش مایع مغزی نخاعی ایجاد میشود. از جمله عواملی که ریسک هیدروسفالی در بزرگسالان را افزایش می‌دهند شامل عفونت در مغز مانند مننژیت ، صدمه به سر، خونریزی از رگ‌های مغزی و جراحی های مغزی می باشد.
علائم هیدروسفالی با توجه به سن ، پیشرفت بیماری و میزان تحمل فرد در این بیماری متفاوت است. به عنوان مثال ، توانایی شیرخوار در جبران افزایش فشار CSF و بزرگ شدن بطن ها با افراد بالغ متفاوت است.
علائم هیدروسفالی در بزرگسالان
از علائم هیدروسفالی در بزرگسالان و جوانان به موارد زیر می توان اشاره کرد :
- احساس خستگی شدید و دایمی ، گیجی و بی حالی
- اختلال در بینایی، تاری چشم و دوبینی و مشکلات بینایی
- بی اختیاری ادرار و مشکلات در مثانه
- اختلال در تعادل و راه رفتن
- از دست دادن هماهنگی
- ورم اعصاب ته چشم
- سردرد های مزمن
- تهوع واستفراغ
- حافظه ضعیف
علائم هیدروسفالی فشار عادی (NPH)
این شکل از بیماری عموما به آرامی شروع و در افراد بالای ۶۰ سال شایع است. از دیگر علائم شایع هیدروسفالی فشار طبیعی شامل :
- اختلال در عملکردهای ذهنی ، مانند مشکلات حافظه
- اختلال در کنترل ادرار و مدفوع
- تغییر در شیوه راه رفتن
- سردرد
چگونه تشخیص داده می شود؟
در صورتی که فردی در اطراف شما دچار هیدروسفالی شد، پزشک معاینه فیزیکی را ابتدا انجام خواهد دادو ابتدا علائم و نشانه های آن مورد بررسی قرار خواهد داد.
هیدروسفالی از طریق ارزیابی بالینی عصبی و با استفاده از تکنیک های تصویربرداری از جمجمه مانند سونوگرافی ، CT ، MRI اسکن و یا سایر تکنیک ها تشخیص داده می شود. پزشک ابزار تشخیصی مناسب را بر اساس سن فرد و وجود ناهنجاری های شناخته شده یا مشکوک مغز یا نخاع انتخاب می کند.
سونوگرافی : سونوگرافی برای بررسی دقیق مغز میباشد. در این تست از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصائیر از مغز استفاده خواهد شد. این نوع سونوگرافی فقط در کودکانی انجام می شود که بخش نرم بالای جمجمه هنوز باز می باشد.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا MRI : ام آر آی از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصویر مقطعی از مغز استفاده می کنند.
CT اسکن : همچنین می تواند به تشخیص هیدروسفالی در کودکان و بزرگسالان کمک کند. CT اسکن از چندین پرتونگاری مختلف برای شکل دادن تصویر مقطعی از مغز استفاده خواهد کرد. این اسکن ها می تواند بطن بزرگ مغزی را که ناشی از CSF بیش از حد باشد را نشان دهند.
درمان هیدروسفالی
اگر هیدروسفالی درمان نگردد، منجر به آسیب دیدگی مغزی و حتی مرگ خواهد شد. اگر بیماری در مراحل ابتدایی باشد می توان به درمان های دارویی که در واقع به نوعی کاهنده مایع مغزی – نخاعی هستند امیدوار بود اما در صورت پیشرفت بیماری باید از جراحی برای رفع عامل بیماری استفاده کرد. یعنی مثلا اگر عامل انسداد تومور است با جراحی می توان آن را برداشت یا با شیوه های مختلف محل انسداد را باز کرد. از این رو جراح مغز و اعصاب به منظور درمان این بیماری ممکن است از روش شنت یا شانت استفاده نموده تا با منحرف نمودن این جریان از مغز، فشار وارده را کاهش دهد.
شانت بین بطن های مغزی و حفره پریتوئن تسکین و درمان
شنت یا شانت لوله نازک و انعطاف پذیری است که یک دریچه داشته و به صورت جراحی وارد میشود و برای تخلیه مایع اضافی از مغز مورد استفاده قرار می گیرد. شنت یک سیستم زهکشی میباشد که از یک لوله بلند با یک شیر ساخته شده است. شیر کمک می کند تا مایع مغزی-نخاعی CSF با سرعت عادی و در جهت صحیح جریان پیدا کند. پزشک یک انتهای لوله را در مغز و انتهای دیگر را در قفسه سینه یا شکم قرار داده و سپس مایعات اضافی از مغز و انتهای دیگر لوله تخلیه خواهد کرد ، محلی که راحت تر جذب می شود. کاشت شنت معمولاً دائمی است و باید به طور مرتب کنترل شود.
با استفاده از این روش، مایع مغزی نخاعی به حفره بدنی که حفره صفاقی نام دارد (این ناحیه اطراف اعضای بطنی قرار گرفته)، هدایت می گردد. معمولا شانت به راحتی خراب نمی گردد. اما اگر مسدود گردد، باعث پدید آمدن علائمی در فرد می شود که مشابه همان علائم اولیه ایست که حکایت از ازدیاد غیر عادی مایع مغزی در وی داشته است.
ونتریکولوستومی
ونتریکولوستومی یا برش بطن های مغزی می تواند به عنوان جایگزینی برای قرار دادن شنت انجام شود. این روش سوراخ هایی را در پایین بطن یا بین بطن ها ایجاد می کند . با این کار مایع مغزی-نخاعی مغز را ترک خواهد کرد.
دوران نقاهت
عملکرد عصبی شما بعد از جراحی ارزیابی خواهد شد. از آنجا که هیدروسفالی یک وضعیت مداوم است ، پیگیری طولانی مدت توسط پزشک لازم است. آزمایشات تشخیصی شامل CT ، MRI اسکن و اشعه X در تعیین صحت عملکرد درمان مفید هستند. در صورت بروز هر یک از علائم زیر بعد از عمل با پزشک خود تماس بگیرید :
- قرمزی ، حساسیت ، درد یا تورم پوست
- حالت تهوع ، استفراغ ، سردرد یا دو بینایی
- تب
- درد شکم
- بازگشت علائم قبل از عمل
خطر هیدروسفالی را چگونه میتوان کاهش داد؟
لازم است بدانید که بسیاری از کودکان آسیب مغزی را به صورت مادام العمر تجربه خواهند کرد و این میزان تا حد زیادی به میزان علائم وی دارد. کودکان با همکاری افراد متخصص در اطفال ، گفتاردرمان ها ، کاردرمانگرها ، متخصصین رشد و تکامل مغز و اعصاب کودکان می توانند با مدیریت ناتوانی خود را برطرف کنند و اثرات مادام العمر خود را کاهش دهند.
اثرات طولانی مدت این وضعیت بسته به شرایط فردی متفاوت خواهد بود. برای بررسی دقیق تر موارد باید با پزشک خود مشورت نمایید.
البته لازم به ذکر است نمی توانید از هیدروسفالی جلوگیری کنید، اما می توانید خطر ابتلا به این بیماری و فرزند خود را برای ابتلا به بیماری کاهش دهید. در دوران بارداری از مراقبت های دوران بارداری استفاده کنید. اینکار می تواند به کاهش احتمال ابتلا به زایمان زودرس کمک کند زیرا این مورد می تواند منجر به هیدروسفالی شود به همین علت این موضوع اهمیت دارد.
واکسیناسیون قادر است از بیماری ها و عفونت هایی که با هیدروسفالی مرتبط هستند جلوگیری کند. غربالگری منظم همچنین می تواند به درمان سریع بیماری ها و عفونت های مرتبط با هیدروسفالی کمک کند.
از تجهیزات ایمنی مانند کلاه ایمنی برای جلوگیری از آسیب دیدگی سر در زمان فعالیت هایی مانند دوچرخه سواری استفاده کنید. با پوشیدن کمربند ایمنی می تواند خطر آسیب به سر را کاهش دهید. همچنین کودکان باید همیشه باید در صندلی ماشین ایمن بشینند.
دیدگاه کاربران