غده صنوبری یا پینه آل چیست ؟ همه چیز درباره تومور پینه آل

غده صنوبری یا پینه آل (Pineal gland) یا ‏ غده کاجی در عمق مغز قرار دارد، که به آن غده رومغزی، چشم سوم، غده صنوبری یا اپی‌فیزیس نیز گفته می‌شود. این غدد صنوبری اندامی از سیستم غدد درون ریز است که مانند مخروط کاج کوچک می باشد و در جمجمه مهره داران دیده می شود. کارکرد دقیق آن هنوز مشخص نیست، البته این غده هورمونی به نام ملاتونین را ترشح می‌کند که با چرخه روزانه خواب و بیداری مرتبط می‌باشد و احتمالا یک نقش مخالف با هورمون محرک بیضه‌ها و تخمدان‌ها نیز دارد. پینه آل به مقادیر کمی از نور که در برخی از مهره داران به پوست و جمجمه نفوذ می کند و یا از طریق شبکیه دریافت می شود حساس می باشد. با توجه به ریتم های شبانه روزی، این غدد ممکن است در برخی از جنبه های تنظیم تولید مثل جنسی یا رشد جنسی بدن نقش داشته باشد. البته اهمیت آن هنوز درک نشده است و این رمز و راز در طی تاریخ به نظریه های متافیزیکی مختلفی منجر شده است.
تومور صنوبری یا پینه آل نوعی از تومور مغزی است که غده صنوبری یا پینه آل را درگیر می کند، این سرطان بسیار کم رخ می دهد و در بیشتر موارد کودکان را درگیر می کند. این تومور به این گونه عمل می کند که تومور در مغز و بین مایع نخاعی مغز گسترش یافته و موجب انسداد جریان مایع مغزی نخاعی خواهد شد.

غدد صنوبری در کجا قرار دارد؟

در زیر نیمکره‌های مخ و در بین دو برجستگی جلویی از برجستگی‌های چهارگانه مغز میانی، غده کوچکی قرار دارد که به علت شباهت به صنوبر، غده صنوبری یا پینه آل نامیده می‌شود. که دقیقا در پشت سر قرار دارد و به وسیله ساقه ای به سقف بطن سوم مغز و در زیر مدولاریس استریا Stria Medullaris) : هسته سپتال یا فضای بویایی میانی) قرار دارد، این غده در میان اجسام تالاموس که بخش‌ هایی از دستگاه لیمبیک مغز که محل پردازش اطلاعات است قرار دارد. این غده به سقف بطن سوم وصل شده و بخشی از اپی ‌تالاموس را تشکیل می دهد.
این غده یک ساختمان خاکستری رنگ متمایل به قرمز کوچکی به اندازه یک نخود است که درست در جلوی مخچه جای دارد. در نوزاد انسان، غده پینه‌آل نسبتا بزرگ است، ولی قبل از بلوغ به مقدار زیادی تحلیل می‌رود. غده پینه آل هورمونی به نام ملاتونین را ترشح می کند که تنظیم کننده ساعت داخلی ( بیولوژیک) بدن است. میزان ترشح هورمون ملاتونین در تاریکی افزایش می یابد. لذا هنگام شب میزان ملاتونین خون در بالاترین سطح خود قرار دارد که در طی روز به تدریج از مقدار آن کاسته می شود. نور وارد شونده به چشم ها نه تنها به دید ما کمک می کند، بلکه ساعت داخلی بدن را از طریق غدد صنوبری و هیپوفیز به فعالیت وا می دارد. این غده تنظیم کننده آغاز بلوغ بوده، انسان را به خواب وامی دارد و بر حالات خلقی فرد تاثیر می گذارد. از کارهای شناخته شده غده پینه‌آل در انسان، اثر آن در به تأخیر انداختن بلوغ و افزایش ترشح آلدوسترون از بخش قشری غده فوق‌کلیوی است. غده پینه‌آل را یکی از ساعت‌های زیستی بدن نیز می‌دانند که در تنظیم پدیده‌های تناوبی شرکت دارد. غده پینه آل نقش مهم تنظیمی در عملکرد جنسی و تولید مثلی ایفا می کند.
در انسان، غده پینه آل در اعماق مغز قرار دارد، اما در بیشتر مهره ‌داران این غده دقیقاً زیر جمجمه واقع شده است. غده پینه آل یک ساختار خطی میانی است و اغلب در تصاویر روتین اشعه X از جمجمه دیده می‌شود.

ساختار و ترکیب غده پینه آل

غده صنوبری یا پینه آل عمدتا از سلول هایی به نام پینه آلوسیت‌ یا Pinealocytes تشکیل شده است. البته ۴ نوع سلول دیگر نیز در این غده شناسایی شده است.

• سلول‌های بینابینی (Interstitial Cells)
• فاگوسیت‌های پیش عروقی (Perivascular Phagocytes)
• نورون‌های پینه‌ آل (Pineal Neurons)
• سلول‌های شبیه به نورون پپتیدرژیک (Peptidergic Neuron-Like Cells)

غده صنوبری یا پینه آل در انسان از یک پارانشیم لوبولار تشکیل شده است که توسط بافت همبند احاطه شده است. سطح غده نیز از کپسول پیال Pial Capsule پوشیده شده است. پینه آلوسیت ها از جسم سلولی تشکیل شده اند. سلول‌های بینابینی بین پینه آلوسیت ‌ها قرار دارند. در این غده مویرگ های زیادی وجود دارد و فاگوسیت ‌های پیش عروقی نزدیک به این رگ خونی قرار دارند. این فاگوسیت ها سلول های حاوی آنتی ژن هستند. در مهره داران پیشرفته تر سلول های عصبی در غدد پینه آل قرار دارد اما در جوندگان سلول‌ های عصبی یا نورون‌ها وجود ندارند. در برخی از گونه ها سلول های شبیه به نورون پپتیدرژیک وجود دارند، این امکان وجود دارد که عملکرد تنظیم کننده پاراکرین (مواد ترشحی آن‌ها بر سلول‌های مجاور اثر می‌کنند) داشته باشند. غده کاجی انسان حاوی مقادیر متغیری از مواد ریز و درشت به نام شن‌های مغزی (Brain Sand)   وجود دارد. تجزیه و تحلیل شیمیایی این شن‌ها نشان می‌دهد که از کلسیم فسفات، کربنات کلسیم، منیزیم فسفات و فسفات آمونیوم تشکیل شده‌اند.

عملکرد غده پینه آل

غده کاجی حاوی یک ترکیب منحصر به فرد به نام ملاتونین است. این ترکیب در یک ریتم شبانه روزی سنتز می‌شود و مقادیر بیشتری از آن در مرحله تاریکی تولید می‌شود. در سیکلوستوم‌ها (دهان گردان)، ماهی‌ها، دوزیستان، خزندگان و پرندگان، جسم پینه آل به طور مستقیم نسبت به مقادیر کمی از نور که در پوست و جمجمه نفوذ می‌کند، حساس است. در پستانداران، با افزایش رشد نیمکره مغزی، بدنه این غده به عمق بیشتری از مغز نفوذ کرده و تحریک غیرمستقیم غده کاجی از طریق نور به وسیله شبکیه چشم اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد.
زمانی که شبکیه نور را تشخیص می ‌دهد، سیگنالی را از طریق عصب بینایی به هسته سوپراکیسماتیک (Suprachiasmatic Nucleus)  درون هیپوتالاموس می‌فرستد. فیبرهای عصبی از SCN به هسته‌های پاراونتیکولا (Paraventricula)  یا (PVN) منتقل می‌شوند که این پیام عصبی را به نخاع می فرستد و سپس از طریق فیبرهای «پیش گانگلیونی (Preganglionic) به سیستم عصبی سمپاتیک انتقال خواه یافت. سلول‌های پیش گانگلیونی به گانگلیون بالایی گردن (SCG) گسترش می یابد تا جایی که با الیاف پس گانگلیونی (Postganglionic) سیناپس تشکیل می‌ دهند که این الیاف به نوبه خود به غده کاجی منتهی می‌ شوند.
ممکن است غدد کاجی در رشد جنسی انسان نقش داشته باشد. اگر سطح ملاتونین در کودکان بالاتر از حد طبیعی باشد رشد جنسی در آنها را مهار می کند. تومورهای غدد کاجی در برخی از موارد ممکن است که با بلوغ زودرس نیز همراه باشد. با افزایش سن، تولید ملاتونین کاهش می‌یابد و کلسیفیکاسیون (Calcification) بیشتر می‌شود. با این حال، عدم وجود غده پینه آل در انسان تأثیر مداوم در رشد جنسی ندارد.
این امکان وجود دارد که غده صنوبری یا پینه آل از بدن در برابر اثرات مواد مخدری مانند کوکائین و داروهای ضد افسردگی محافظت می کند و در تنظیمات آسیب پذیری عصبی کمک می کند.
تحقیقلت بسیاری درباره این غده انجام گرفته است. بیشتر این تحقیقات بر نقش این غده در حفظ ریتم شبانه روزی متمرکز می باشد. اما بسیاری از این تحقیقات نتایج متناقض به همراه داشته ‌اند. اهمیت غده پینه آل و نقش و عملکردهای آن در مهره‌داران هنوز به روشنی درک نشده است.

وظایف غده پینه آل

• تقویت و کنترل اعمال جنسی : این غده قادر به تنظیم عملکرد جنسی و تعیین زمان تولید مثل به ویژه در حیوانات است. همین امر سبب شده است که بیشتر حیوانات در فصل بهار و پاییز جفت گیری کنند. غده صنوبری یا پینه آل از طریق مقدار نوری که توسط مغز دریافت می کنند زمان جفت گیری را می توانند تشخیص دهند.
• تنظیم ساعت خواب بدن : غده صنوبری یا پینه آل یک نوع ساعت داخلی یا بیولوژیک بدن است. ترشح ملانین در شب در بالاترین سطح خود و در روز به کمترین سطح می رسد. به همین علت در شب احساس خواب آلودگی می کنیم. در صورت تغییر در ساعت خواب در واقع در عملکرد پینه آل تغییر ایجاد می کنیم.  
• کاهش
• عفونت                                                                            
• بهبود خواب
• بهبود خلق و خو
• افزایش طول عمر

غده پینه آل و تولیدمثل

بسیاری از فیزیولوژیست ها معتقدند که این غده یک بازمانده ی غیر فعال است، اما عدده ی دیگر سال ها مدعی بودند که غده ی پینه آل وظایف مهمی در کنترل فعالیت های جنسی و تولید مثل دارد.
اما امروزه پس از سال ها بحث به نظر می رسد که طرفداران نظریه عملکرد جنسی برنده هستند و غده پینه آل نقش مهم تنظیمی در عملکرد جنسی و تولید مثلی ایفا می کند. تحقیقات نشان داه است اگر در حیوانات پست تری که جوانی خود را در فصول معینی از سال می گذرانند، غده ی پینه آل برداشته شود، یا مدارهای عصبی غده ی پینه آل آنها حذف گردد، دوره های طبیعی باروری فصلی از بین می رود. باروری فصلی در این گونه حیوانات از آن جهت مهم است که به آنها اجازه می دهد در زمانی از سال که احتمال زنده ماندن بچه ها بیشتر است، یعنی بهار یا اوایل تابستان بچه بزایند. مکانیسم این اثر کاملاً روشن نیست، ولی به نظر می رسد که چنین باشد:
۱- غده پینه آل به وسیله ی مقدار نور یا “الگوی زمانی” نوری که هر روز به چشم ها می رسد کنترل می شود، مثلا در همستر (نوعی موش بزرگ)، تاریکی بیش از ۱۳ ساعت در روز، غده ی پینه آل را فعال می کند و تاریکی کوتاه تر از آن نمی تواند غده را فعال نماید. به طوری که نوعی تعادل حیاتی بین فعال شدن و نشدن وجود دارد.
مسیر عصبی دخیل در این اثر چنین است : پیام های نور از چشم ها به هسته سوپرا کیاسماتیک در هیپوتالاموس می روند و از آنجا به غده ی پینه آل رفته و آن را وادار به ترشح می کنند.
۲- غده پینه آل ملاتونین و چند ماده ی مشابه دیگر را ترشح می نماید. دانشمندان معتقدند که ملاتونین یا یکی از مواد دیگر، از طریق خون یا مایع بطن سوم به غده هیپوفیز پیشین می رود و ترشح هورمون گنادوتروپیک (هورمون تحریک کننده غدد تناسلی) را کاهش می دهد.
لذا در برخی از گونه های حیوانی، ترشح هورمون گنادوتروپیک در حضور ترشح غده پینه آل سرکوب می شود و غدد تناسلی (گنادها) مهار می گردند و حتی تا حدی پسرفت می کنند. تصور می شود این همان چیزی است که در اوایل زمستان، یعنی زمان افزایش تاریکی رخ می دهد.
اما ترشح هورمون های گنادوتروپیک پس از حدود چهار ماه عدم فعالیت، از سر گرفته می شود و با غلبه بر اثر مهاری غده پینه آل، گنادها را یک بار دیگر فعال می سازد و آماده فعالیت کامل طی بهار می کند.
اما اینکه آیا غده ی پینه آل در انسان هم عملکرد مشابهی در زمینه کنترل تولیدمثل دارد یا نه، معلوم نیست.
برخی از تومورهایی که گاهی در ناحیه پینه آل ایجاد می شوند، مقدار زیادی از هورمون های پینه آل را ترشح می کنند، در حالی که سایر تومورها مربوط به بافت های اطراف هستند و با فشار بر غده ی پینه آل باعث تخریب آن می شوند.
هر دو نوع تومور اغلب با عملکرد خطیر هیپوگنادیسم (کاهش تولید هورمون های جنسی توسط غدد تناسلی) یا هایپرگنادیسم همراهند. لذا شاید غده پینه آل حداقل تا حدودی در کنترل رانش جنسی و تولیدمثل در انسان ها دخیل باشد.

نقش غده پینه آل در جانوران

این غده، در مهره‌داران خونسرد، چشم سوم نیز خوانده می‌شود. هورمون غده پینه‌آل به نام ملاتونین در بعضی از مهره‌داران خونسرد باعث روشن شدن رنگ پوست می‌شود. اثر این هورمون، عکس هورمون ملانوسیت‌ها است و این دو هورمون در تیره و روشن کردن رنگ پوست این جانوران شرکت دارند.

نحوه به وجود آمدن تومور پینه آل

این نوع از سرطان بسیار نادر است و در ابتدا سلول های غده پینه آل درگیر شده و سپس به سایر قسمت های مغز سرایت می کند. به تومور پینه آل سرطان پینئوبلاستوما می گویند. به علت نادر بودن این تومور علت مشخصی درباره بروز آن وجود ندارد. اما یکی از دلایل آن می توان به جهش های ژنی اشاره کرد که از پدر و مادر به فرزند انتقال می یابد.

علائم و نشانه های تومور پینه آل

تومور پینه آل موجب انسداد مایع نخاعی مغزی می شود بنابراین نشانه هایی که این تومور به همراه دارد، اکثراً زمانی بروز پیدا می کند که ناشی از مسئولیت و جمع شدن مایع مغزی نخاعی باشد.

• سردرد مداوم و فشار در ناحیه سر
• اختلال در دید
• اختلال در شنوایی
• حالت تهوع و استفراغ به همراه سردرد مخصوصا به هنگام صبح
• سردرد به هنگام ورزش ، فعالیت های شدید و یا حتی سرفه تشدید می یابد و این سردردها به حدی هستند که با مصرف مسکن نیز کاهش نمی یابند.

نحوه تشخیص تومور پینه آل

تصویر برداری ام آر آی :  این نوع از تصویر برداری با استفاده از روش پیشرفته ای به نام پرفیوژن و طیف سنجی تشخیص مغناطیسی انجام می گیرد. این آزمایش به تعیین محل و اندازه تومور کمک می کند. آزمایش های دیگری مانند سی تی اسکن و پوزیترون نیز به تشخیص تومور در مغز کمک می کند.

نمونه برداری از بافت : بعد از اطمینان از وجود تومور در مغز جراح قبل از عمل جراحی باز یا در حین جراحی توسط سوزن مخصوصی بخشی از بافت را برداشته و آن را به آزمایشگاه برای بررسی بیشتر میبرند. این آزمایش برای بررسی نوع سلول و خوش خیم یا بدخیم بودن تومور انجام می شود.

نمونه برداری از مایع نخاع مغزی : مایع نخاع مغزی از مغز شروع و از قسمت میانی ستون فقرات به کل بدن وصل شده است. به همین دلیل توسط سوزنی مخصوص مایع نخاع مغزی از ستون فقرات برای نمونه گیری برداشته می شود. در این نوع آزمایش سلول های مشکوک به سرطان تومور پینه آل در داخل این مایع شناسایی خواهند شد.

درمان تومور پینه آل چگونه انجام می گیرد؟

نحوه درمان تومور پینه آل به شرایط پزشکی بیمار بستگی دارد و عموما جراح روشی را انتخاب می کند که کمترین عوارض را برای بیمار داشته باشد. در بیشتر موارد پزشک متخصص مغز و اعصاب از روش های شیمی درمانی و پرتودرمانی برای از بین بردن تومور استفاده می کند. در صورت بدخیم بودن تومور جراح از روش جراحی مغز استفاده می کند.

پرتو درمانی

در روش پرتو درمانی از پرتوهایی مانند اشعه ایکس یا پروتون برای از بین بردن تومور استفاده می شود. در این روش درمانی فرد بر روی تخت دراز کشیده و پرتوها بر روی مغز و نخاع وی تابانده می شود. برای تومور پینه آل تاباندن نور باید به گونه ای باشد که تومور پینه آل بیشترین میزان پرتو را دریافت نماید. برای جلوگیری از انتشار سلول های سرطانی به سایر قسمت های مغز بیمار توسط دستگاه مدام حرکت داده می شود. بعد از اتمام کار پرتو درمانی بیمار می تواند به خانه برگردد. در این زمان پزشک تنها احتمالا داروهایی را برای بیمار تجویز کند و اگر لازم باشد ممکن است پرتو درمانی تکرار شود تا تومور کاملا از بین رود.

از عوارض پرتو درمانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خستگی : به علت شدت پرتوهای تابانده شده بر روی مغز قرد بعد از درمان احساس خستگی می کند.
• ریزش مو
• حساس شدن پوست سر : این احتمال وجود دارد که پوست سر بیمار در اثر تابش مستقیم نور خورشید و یا بادهای شدید حساسیت از خود نشان دهد.
• حالت تهوع و بی اشتهایی
• فرد با کاهش میزان تولید سلول های خونی و کم خونی مواجه می شود و خطر ابتلا به انواع عفونت ها و خونریزی بالا خواهد رفت.

برای کاهش عوارض داروهایی تجویز می شود که فرد باید به موقع داروها را مصرف کند.

شیمی درمانی

روش دیگری برای درمان تومورهای پینه آل شیمی درمانی است، که از این دارو برای نابودی سلول های سرطانی استفاده می شود. عموما روش شیمی درمانی همراه با پرتو درمانی انجام می گیرد و در برخی موارد نیز قبل از عمل جراحی برای کوچک کردن تومورهای سرطانی از شیمی درمانی استفاده می شود.

 عوارض شیمی درمانی

سلول های خونی، سلول های موجود در دهان، دستگاه گوارش و دستگاه تناسلی و فولیکول های مو از جمله سلول هایی هستند که بیشتر در معرض عوارض شیمی درمانی قرار خواهند گرفت.

ریزش موها از جمله عوارض شیمی درمانی است که بعد از شیمی درمانی موها دوباره رشد می کنند.

در صورتی که داروهای شیمی درمانی به اعضای کلیدی بدن مانند قلب ، کلیه ، ریه و کبد و غیره آسیب برساند، این عوارض ممکن است تا آخر عمر گریبانگیر فرد بیمار شود.

جراحی مغز

در صورت کارآمد نبودن دو روش ذکر شده جراح از جراحی مغز برای خارج کردن تومور استفاده می کند. قبل از جراحی مغز فرد باید به متخصص داخلی مراجعه کند و از عدم وجود بیماری دیگری در بدن فرد اطمینان حاصل کند. افرادی ممکن است نسبت به داروهای بیهوشی واکنش نشان ‌دهند و یا در خطر حمله قلبی قرار دارند که انجام عمل جراحی برای این چنین بیمارانی نیازمند اقدامات خاصی است. قبل از عمل نباید از داروهای رقیق کننده خون استفاده کنید یا اگر فرد به هموفیلی مبتلا می باشد باید قبل از عمل یک سری اقدامات انجام دهد.
جراح مایع مغزی نخاعی را آزاد کرده و زیرا این مایع موجب فشار آوردن به مغز می شود، نمونه برداری از تومور با آزاد کردن جریان مغزی انجام می شود. بعد از آزاد کردن جریان مغزی جراح برای برداشتن تومور اقدام می کند. این تومور در نزدیکی سلول های حیاتی مغز قرار  دارد و برداشت سلول های سرطانی توسط جراحی امکان پذیر نبوده و برای از بین بردن این تومورها از پرتو و شیمی درمانی استفاده می شود.

عوارض جراحی تومور پینه آل

• سردرد
• تورم
• کبودی
• بیخوابی
• تهوع و استفراغ

اگر فرد بیمار دچار عوارضی مانند تشنج، اختلالات حرکتی و رفتاری، تب و لرز، ورم مچ پا، سردرد شدید و طولانی مدت، حالت تهوع و استفراغ های غیر معمول و حساسیت پوستی شود باید به پزشک مراجعه کرد تا اقدامات لازم صورت گیرد.

نکته : به علت اینکه بیماران مبتلا به تومور پینه آل با توجه به اینکه افراد خردسال و کودکان هستند، بنابراین به سرعت بهبودی کامل خود را بدست می آورند و برای انجام اقدامات تکمیلی برای از بین بردن کامل تومور به متخصصین مربوطه در جهت استفاده از روش‌های پرتودرمانی و شیمی درمانی مراجعه کنند.

جراحی تومور پینه آل

تصاویر زیر مربوط به بیمار آقای ۱۹ ساله است که با شکایت سردرد و عدم تعادل مراجعه کرده است. از حدود یک سال قبل دچار سر درد بوده است. سر درد درتمام سر منتشر شده و فشاری است . از یک هفته قبل از جراحی دچار عدم تعادل شده و یک ماه قبل دچار کاهش شنوایی شده است. هم چنین دو ماه پیش دچار تاری دید شده است . همانطور که مشاهده می کنید تومور آن توسط دکتر صمدیان خارج شده است :