صرع نوعی اختلال عصبی مرکزی یا اختلال نورولوژیکی است که در آن فعالیت سلول‌های عصبی در مغز دچار اختلال می‌شوند و منجر به تشنج در فرد خواهند شد. در این زمان رفتار، علائم و احساسات غیرطبیعی از جمله از دست دادن هوشیاری اتفاق می‌افتد. گاهی علت صرع، اختلالی ساختمانی در مغز مانند انواع تومور است اما در اغلب موارد بدون علت رخ خواهد داد. صرع در صورتی تشخیص داده می‌شود که حداقل دو تشنج غیر قابل تحریک با فاصله حداقل ۲۴ ساعت داشته باشید. تشنج‌های بی‌دلیل علت مشخصی ندارند. درمان با دارو یا گاهی اوقات انجام جراحی می‌توانند تشنج را برای اکثر افراد مبتلا به صرع کنترل کنند. البته لازم به ذکر است که درمان این بیماری باید توسط یک متخصص ماهر و با تجربه صورت گیرد تا علائم این بیماری کاهش یابد و بیمار بتواند به زندگی عادی خود ادامه دهد. دکتر محمد صمدیان متخصص مغز و اعصاب، با دارا بودن سال‌ها تجربه و تخصص در امر درمان بیماری‌های مغزی، یکی از بهترین گزینه‌ها برای کاهش علائم، درمان و کنترل صرع هستند. در ادامه علائم این بیماری را به صورت کاملا تخصصی بررسی خواهیم کرد. پس تا انتهای این مقاله، با ما همراه باشید.
صرع چیست؟
صرع یا Epilepsy، نوعی بیماری است که باعث تشنج‌های پی در پی و غیر قابل کنترل و تشخیص می‌شود. این بیماری از رایج‌ترین بیماری‌های عصبی دنیا است که در هر سنی ممکن است رخ دهد. بسیاری از افرادی که مبتلا به این بیماری هستند با وجود مصرف دارو نیز همچنان دچار حملات تشنجی می‌شوند که غیر قابل کنترل هستند. زمانی که حمله صرع رخ می‌دهد، علائمی غیر طبیعی مانند از دست رفتن هوشیاری از بیمار رخ می‌دهد و فرد بعد از پایان تشنج حتی به یاد نمی‌آورد چه اتفاقی افتاده است. این حملات تشنجی ممکن است در حد چند ثانیه باشند به این صورت که فرد خیره می‌ماند و یا کنترل حرکات دست و پا را از دست می‌دهد. ممکن است فردی علائم تشنج را داشته باشد اما به صرع مبتلا نباشد. از این رو برای تشخیص این بیماری با توجه به حساسیت این موضوع، توصیه می‌کنیم حتما به بهترین دکتر مغز و اعصاب مراجعه نمایید.
علائم بیماری صرع
بیماری صرع نیز مانند سایر بیماری‌ها علائمی به همراه دارد. شایع‌ترین علامت بیماری صرع، تشنج است که در بسیاری از افراد رخ می‌دهد اما این بیماری علائم دیگری نیز به همراه دارد که ممکن است در برخی از افراد اتفاق بیفتند و در برخی دیگر وجود نداشته باشند. شایع‌ترین علائم بیماری صرع عبارت‌اند از:
- تشنج بدون تب
- بیهوشی یا گیجی کوتاه مدت
- غش‌های ضعیف و تکرارشونده
- سفتی ناگهانی و بدون دلیل مشخص در اندام‌ها
- پلک زدن‌های سریع و بی‌دلیل
- افتادن ناگهانی و بدون هشدار قبلی
- گیجی موقت و عدم توانایی در برقراری ارتباط
- حرکات تکراری غیر ارادی
- وحشت یا عصبانیت بدون هیچ دلیل مشخصی
علت‌های بروز بیماری صرع
بیماری صرع علت‌های خاصی دارد و یکی از مهم‌ترین علت‌هایی که ممکن است شرایط ابتلا به صرع را فراهم کند آسیب‌دیدگی‌های سر است. گاهی این آسیب‌دیدگی‌ها منجر به از دست دادن حافظه و هوشیاری و در نهایت تشنج‌های مکرر می‌شوند که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. در بسیاری از موارد، علت دقیق این مشکل مشخص نیست. اما برخی محققان عوامل ژنتیکی را علت بروز آن می‌دانند. بهطور کلی عواملی که این خطر را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- ضربه به سر در هنگام تصادفات رانندگی
- استفاده از مواد مخدر
- بیماری‌های مغزی، از جمله سکته مغزی و تومورها
- بیماری‌های عفونی، مانند انسفالیت ویروسی
- سیستیک فیبروزیس
- آسیب مغزی قبل از تولد
- عوامل موثر بر شرایط رشد مانند اوتیسم و نوروفیبروماتوز
عوامل خطر ابتلا به بیماری صرع
بیماری صرع ممکن است در هر سنی بروز یابد و عوامل مختلفی در افزایش احتمال ابتلا به آن نقش دارند. شناخت این عوامل می‌تواند به شناسایی به موقع افرادی که در معرض خطر هستند، کمک کند. مهم‌ترین عوامل خطر ابتلا به صرع عبارت‌اند از:
- اختلالات مادرزادی یا ژنتیکی
- تب‌های شدید در دوران کودکی
- عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی
- سکته مغزی یا تومور مغزی
- آسیب یا ضربه به سر
- کاهش اکسیژن هنگام تولد
- مصرف مفرط الکل یا مواد مخدر
انواع صرع
بیماری صرع یکی از شایع‌ترین اختلالات نورولوژیک به شمار می‌رود. این بیماری معمولا با حملات عصبی و تشنج همراه است که بسته به نوع درگیری مغز، شدت‌های متفاوتی دارد. این بیماری انواع مختلفی داردکه علائم هرکدام با دیگری متفاوت است. در ادامه به برخی از رایج‌ترین انواع بیماری صرع می‌پردازیم:
تشنج کانونی بدون اختلال در هوشیاری (Focal Aware Seizure)
تشنج کانونی بدون ایجاد اختلال در هوشیاری، یکی از انواع تشنج‌ها است که فعالیت غیر طبیعی تنها در یک ناحیه از مغز اتفاق می‌افتد. در این نوع تشنج فرد هوشیار است و ممکن است علائمی مانند: گزگز، احساسات عجیب در اندام‌ها، حرکات غیرارادی محدود یا تجربیات حسی غیرمعمول را تجربه کند. این نوع تشنج‌ها کوتاهمدت بوده و فرد پس از اتمام حمله تشنج، قادر به یادآوری کامل وقایع خواهد بود.
تشنج کانونی با اختلال در هوشیاری (Focal Impaired Awareness Seizure)
در این نوع از تشنج، فعالیت غیرطبیعی مغز، نواحی مرتبط با هوشیاری را نیز درگیر می‌کند و فرد دچار کاهش سطح هوشیاری می‌شود. بیماران ممکن است در صورت بروز تشنج به یک نقطه خیره شوند، پاسخ‌دهی کاهش یابد و حرکات تکراری و بی‌هدف مانند مالیدن دست‌ها یا قدم زدن بی‌هدف از خود نشان دهند. این نوع تشنج به آرامی آغاز می‌شود و به پایان می‌رسد. بیمار ممکن است مدتی پس از پایان حمله، برای بازیابی کامل هوشیاری، نیاز به زمان داشته باشد.
تشنج کانونی با تعمیم ثانویه (Focal to Bilateral Tonic-Clonic Seizure)
در این حالت، تشنج ابتدا به صورت کانونی آغاز می‌شود اما به‌تدریج به دو نیم‌کره مغز گسترش پیدا می‌کند و به شکل یک تشنج عمومی از نوع تونیک-کلونیک بروز می‌کند. این نوع تشنج، با از دست دادن هوشیاری، انقباضات شدید عضلانی، لرزش و در مواردی از دست دادن کنترل ادرار یا گاز گرفتن زبان همراه است. این نوع تشنج می‌تواند از انواع پر ریسک بیماری صرع به شمار رود و تا حدودی زندگی فرد مبتلا را دچار اختلال کند.
تشنج خاموش یا پنهان ( Absence Seizure)
تشنج خاموش یا پنهان از انواع تشنج‌هایی است که بیشتر در کودکان دیده می‌شود و با قطع ناگهانی و کوتاهمدت هوشیاری مشخص می‌گردد. فرد ممکن است برای چند ثانیه به یک نقطه خیره بماند. این حالت بسیار کوتاه است و پس از آن، فعالیت طبیعی فرد بدون احساس اختلال، ادامه می‌یابد. لازم به ذکر است که عوارض تشنج خاموش نسبت به سایر انواع آن کمتر است.
تشنج آتونیک (Atonic Seizure)
در تشنج آتونیک، فرد بهطور ناگهانی کنترل عضلات خود را از دست می‌دهد و ممکن است بی‌اختیار زمین بخورد. این نوع تشنج با کاهش ناگهانی کنترل عضلانی همراه است و ممکن است باعث آسیب دیدگی به دلیل سقوط ناگهانی شود. تشنج‌های آتونیک معمولا در کودکی شروع می‌شوند و ممکن است تا بزرگسالی هم طول بکشند. اغلب این تشنج‌ها همراه سندرم‌هایی مانند سندرم دراوت یا لنوکس گاستو دیده می‌شوند. بعد از تشنج آتونیک، فرد گیج و یا هوشیار به نظر می‌رسد. اکثر اوقات فرد می‌تواند به سرعت به فعالیت عادی خود بازگردد اما بعضی از افراد نیاز دارند کمی بعد از تشنج، استراحت کنند.
تشنج تونیک (Tonic Seizure)
تشنج تونیک با سفت شدن ناگهانی عضلات، به ویژه در نواحی پشت، بازوها و پاها همراه است. این انقباض شدید عضلانی ممکن است موجب زمین خوردن فرد و از دست رفتن تعادل شود. تشنج‌های تونیک در هنگام خواب شبانه نیز ممکن است بروز پیدا کنند.
تشنج تونیک-کلونیک (Tonic-Clonic Seizure)
تشنج تونیک -کلونیک از شدیدترین انواع تشنج به شمار می‌رود و با از دست دادن ناگهانی هوشیاری، سفت شدن عضلات (مرحله تونیک) و به دنبال آن لرزش‌های شدید بدن (مرحله کلونیک) همراه است. در این حالت، بیمار ممکن است دچار گاز گرفتن زبان، از دست دادن کنترل ادرار و بی‌حالی پس از حمله شود. این نوع تشنج نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد چرا که ممکن است زندگی فرد مبتلا را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار دهد.
نحوه تشخیص بیماری صرع
بیماری صرع نیز مانند سایر بیماری‌ها نیاز به بررسی و تشخیص علائم دارد. پزشک متخصص سابقه پزشکی فرد و مواردی مانند شرح و جدول زمانی تشنج‌های گذشته را برای تشخیص بررسی می‌کند. همچنین پزشک ممکن است آزمایشاتی را برای تعیین نوع تشنج در فرد درخواست کند. بر اساس این نتایج، پزشک می‌تواند گزینه‌های درمانی مانند داروهای ضد تشنج را توصیه کند. چندین نوع آزمایش تصویربرداری وجود دارند که می‌توانند به پزشک در تشخیص بیماری صرع کمک کنند. این آزمایشات شامل موارد زیر هستند:
- (EEG) ای ای جی، برای یافتن امواج غیر طبیعی مغز انجام می‌گیرد.
- CT اسکن و MRI، برای تشخیص تومورها یا سایر بی نظمی‌های ساختاری مغز
- سی تی اسکن با انتشار تک فوتون که احتمالا بتواند محل اصلی تشنج را در مغز پیدا کند.
- تصویر مغناطیسی فالوگرام، که می‌تواند بی‌نظمی در عملکرد مغز را با استفاده از سیگنال‌های مغناطیسی شناسایی کند.
روش‌های درمان بیماری صرع
صرع یک اختلال عصبی مزمن است که با حملات مکرر تشنج شناخته می‌شود. خوشبختانه امروزه روش‌های متنوعی برای کنترل و درمان این بیماری وجود دارد که به بسیاری از بیماران کمک می‌کند تا زندگی تقریبا عادی داشته باشند. انتخاب روش درمانی به نوع صرع، شدت حملات، سن بیمار، سایر شرایط جسمی یا روانی و پاسخ فرد به دارو بستگی دارد. درمان به‌موقع و منظم، نقش کلیدی در پیشگیری از بروز آسیب‌های ناشی از تشنج دارد. در نظر داشته باشید که مراجعه به متخصص مغز و اعصاب ماهر و با تجربه، در کنترل و درمان این بیماری بسیار اهمیت دارد. در ادامه برخی از رایج‌ترین روش‌های درمان بیماری صرع را بررسی می‌کنیم:
درمان دارویی
درمان دارویی نخستین و رایج‌ترین روش برای کنترل صرع است. انتخاب داروی مناسب برای هر فرد ممکن است نیازمند آزمون و خطا باشد. عواملی مانند: نوع تشنج، سن فرد و وضعیت سلامت عمومی او در انتخاب دارو تاثیرگذار هستند. برخی بیماران ممکن است با اولین دارو به کنترل خوبی برسند، اما برای برخی دیگر، نیاز به تنظیم یا تعویض دارو وجود داشته باشد. اگر تشنجی صرع بیش از حد طول بکشد، ممکن است از داروهای اورژانسی استفاده شود که معمولا یکی از اعضای خانواده یا مراقب باید آن را به بیمار بدهند. در صورتی که بیمار به مدت دو سال بدون حمله بماند، پزشک ممکن است پیشنهاد دهد دوز دارو به‌تدریج کاهش یابد، اما هرگونه تغییر در دارو باید فقط با مشورت متخصص انجام شود. برخی از این داروها عبارت‌اند از:
کاربامازپین (Carbamazepine): یکی از داروهای پرکاربرد برای درمان تشنج‌های کانونی و تونیک-کلونیک، کاربامازپین است. این دارو با تنظیم فعالیت الکتریکی مغز، احتمال بروز تشنج را کاهش می‌دهد.
والپروات سدیم (Sodium Valproate): این دارو، دارویی موثر برای انواع مختلف تشنج، از جمله تشنج‌های عمومی و میوکلونیک به شمار می‌رود. والپروات سدیم برای بیماری صرع در کودکان هم استفاده می‌شود ولی در خانم‌های باردار یا کسانی که قصد بارداری دارند، با احتیاط تجویز می‌شود زیرا ممکن است بر روی جنین تاثیر منفی بگذارد.
لاموتریژین (Lamotrigine): برای درمان تشنج‌های کانونی و برخی انواع دیگر استفاده می‌شود. عوارض کمتری دارد و در بیماران بزرگسال و کودکان قابل استفاده است. در عین حال، شروع مصرف باید تدریجی باشد و کاملا تحت نظر پزشک صورت گیرد.
درمان جراحی
در برخی از موارد ممکن است داروهای ضد تشنج نتوانند پاسخگوی درمان بیماری صرع باشند، از این رو پزشک متخصص جراحی صرع را توصیه می‌کند. اگر داروها در کنترل تشنج موثر نباشند یا عوارض جانبی آزاردهنده‌ای ایجاد کنند، درمان جراحی می‌تواند گزینه‌ای جدی باشد. در این روش، ناحیه‌ای از مغز که عامل اصلی شروع تشنج است، شناسایی شده و در صورت امکان با جراحی برداشته می‌شود. البته این تصمیم پس از انجام بررسی‌های دقیق تصویربرداری مغزی، نوار مغز و آزمایش‌های تخصصی گرفته می‌شود تا اطمینان حاصل شود که جراحی، آسیبی به عملکردهای حیاتی مغز وارد نمی‌کند. جراحی برای بیمارانی مناسب است که تشنج‌های مقاوم به دارو دارند و منبع مشخصی از فعالیت صرعی در مغز آن‌ها شناسایی شده است.
روش‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری صرع
بیماری صرع یکی از بیماری‌هایی است که شاید نتوان به راحتی از ایجاد آن پیشگیری کرد اما می‌توان بعضی از عوامل زمینه‌ساز آن، مانند سکته مغزی یا آسیب‌های مغزی را کنترل کرد. همچنین می‌توان با داشتن یک سبک زندگی سالم و رعایت برخی از نکات ساده، احتمال بروز این علائم و در نتیجه ابتلا به صرع را تا حد زیادی کاهش داد. برخی از روش‌های پیشگیری از بیماری صرع عبارت‌اند از:
- داشتن یک رژیم غذایی سالم: پیروی از یک رژیم غذایی متعادل که سرشار از میوه، سبزیجات، غلات کامل، چربی‌های مفید و پروتئین باشد، به سلامت عمومی بدن و عملکرد طبیعی مغز کمک می‌کند. کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده، قند و نمک نقش موثری در کاهش ریسک سکته مغزی دارد که یکی از عوامل ایجادکننده صرع است.
- کنترل و پیشگیری از افزایش وزن: چاقی می‌تواند فشار خون را افزایش دهد و احتمال سکته مغزی را بالا ببرد. حفظ وزن در محدوده سالم، نه تنها برای قلب، بلکه برای مغز نیز حیاتی است. کاهش چند کیلوگرم اضافه وزن می‌تواند تاثیر بزرگی بر کاهش ریسک بیماری‌های مغزی داشته باشد.
- پرهیز از مصرف زیاد الکل: مصرف بیش از حد الکل می‌تواند باعث اختلال در عملکرد مغز و افزایش احتمال بروز تشنج شود. اگر الکل مصرف می‌کنید، آن را محدود نگه دارید یا بهطور کامل کنار بگذارید تا مغز شما به عملکرد عادی خود ادامه دهد.
- مدیریت استرس: استرس مزمن می‌تواند محرکی برای بسیاری از بیماری‌ها از جمله اختلالات مغزی باشد. یاد گرفتن تکنیک‌هایی مانند: تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و یا حتی گفتگو با یک مشاور می‌تواند نقش کلیدی در سلامت روان و پیشگیری از بیماری‌های نورولوژیک داشته باشد.
عوارض بیماری صرع
بیماری صرع فقط محدود به بروز تشنج نیست، این بیماری می‌تواند زندگی فرد را از جنبه‌های مختلف تحت تاثیر قرار دهد و عوارض متعددی را به دنبال داشته باشد. برخی از این عوارض در صورت عدم کنترل درست بیماری، می‌توانند جدی و حتی خطرناک باشند. در ادامه با مهم‌ترین عوارض صرع آشنا می‌شویم:
- مشکلات یادگیری و تمرکز: افراد مبتلا به صرع ممکن است به دلیل تشنج‌های مکرر یا عوارض داروها، با افت عملکرد تحصیلی یا اختلال در تمرکز و حافظه مواجه شوند.
- خطر آسپیراسیون هنگام غذا خوردن: اگر تشنج در زمان خوردن یا آشامیدن رخ دهد، احتمال ورود غذا یا مایعات به راه‌های هوایی وجود دارد. این وضعیت که «آسپیراسیون» نام دارد، می‌تواند منجر به عفونت ریه یا پنومونی شود که عارضه‌ای جدی است و نیاز به پیگیری پزشکی دارد.
- صدمات ناشی از افتادن یا بیهوشی ناگهانی: در حین تشنج، فرد ممکن است تعادل خود را از دست بدهد و به زمین بیفتد یا دچار حرکات غیر قابل کنترل شود. این حالت می‌تواند منجر به آسیب‌های فیزیکی مانند: شکستگی، بریدگی یا حتی صدمات جدی به سر یا اندام‌ها شود.
- عوارض جانبی داروهای ضد صرع: هرچند داروها نقش کلیدی در کنترل صرع دارند، اما ممکن است با عوارضی مثل: خواب‌آلودگی، سرگیجه، مشکلات گوارشی، تغییرات خلقی یا حتی اختلالات کبدی و پوستی همراه باشند. تنظیم دوز دارو زیر نظر پزشک برای کاهش این اثرات ضروری است.
کلام پایانی
صرع یک بیماری پیچیده و البته قابل مدیریت است. اگرچه تشنج‌ها می‌توانند ترسناک یا نگران‌کننده به نظر برسند، اما با تشخیص دقیق، انتخاب روش درمانی مناسب و سبک زندگی سالم، می‌توان کیفیت زندگی را تا حد زیادی حفظ کرد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با علائم صرع روبه‌رو هستید، تشخیص زود هنگام و مراجعه به پزشک متخصص مغز و اعصاب، می‌تواند تفاوت بزرگی در روند درمان ایجاد کند. در این مسیر، همراهی یک پزشک باتجربه و دلسوز می‌تواند بسیار راه‌گشا باشد. دکتر محمد صمدیان، متخصص برجسته مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه در تشخیص و درمان انواع اختلالات عصبی از جمله صرع، آماده ارائه دقیق‌ترین خدمات پزشکی و تخصصی به بیماران هستند.
سوالات متداول
در بسیاری از موارد، صرع با داروهای ضد تشنج قابل کنترل است و افراد می‌توانند زندگی عادی و فعالی داشته باشند. برخی از بیماران پس از چند سال بدون تشنج، می‌توانند با نظر پزشک مصرف دارو را به‌تدریج قطع کنند. با این حال، درمان کاملا بسته به نوع صرع و شرایط هر فرد متفاوت است.
صرع می‌تواند زمینه‌ی ژنتیکی داشته باشد، اما همیشه ارثی نیست. در برخی افراد، سابقه خانوادگی صرع وجود دارد که احتمال بروز آن را بیشتر می‌کند. با این حال، عوامل دیگری مانند: آسیب مغزی، عفونت‌های عصبی یا سکته نیز ممکن است باعث بروز صرع شوند.
در زمان تشنج، آرامش خود را حفظ کنید، اطراف فرد را از اشیای خطرناک دور کنید و او را به پهلو بخوابانید تا راه تنفسش باز بماند. از قراردادن چیزی در دهان او پرهیز کنید. اگر تشنج بیش از ۵ دقیقه طول کشید یا فرد دچار آسیب شد، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
دیدگاه کاربران