همه ساله میلیون ها نفر از مردم دچار کمر درد می شوند و در اکثر موارد بدون متحمل شدن عمل جراحی بهبود می یابند. اما درد شدید کمر می تواند نشانه ای از یک بیماری جدی باشد که به خوبی شناخته نشده و در اکثر موارد اشتباه تشخیص داده شده است. سندرم دم اسبی یا “cauda equina” (CES) هنگامی رخ می دهد که ریشه های عصبی دم اسبی فشرده شده و باعث اختلال در عملکرد حسی و حرکتی در اندام های تحتانی و مثانه می شوند. بیماران مبتلا به سندروم دم اسبی در اغلب موارد به عنوان یک مورد اورژانسی در بیمارستان پذیرفته می شوند. سندرم CES می تواند به بی اختیاری و حتی فلج دائمی منجر شود.
به مجموعه عصب هایی که در انتهای طناب نخاعی وجود دارند به دلیل شباهتی که به دم اسب دارند، “cauda equina” یا همان دم اسب گفته می شود. طناب نخاعی در قسمت فوقانی ستون فقرات کمری به پایان می رسد. ریشه های عصبی مجزا در انتهای طناب نخاعی که باعث عملکرد حسی و حرکتی پاها و مثانه می شوند در طول کانال نخاعی گسترده می شوند. دم اسب امتداد این ریشه های عصبی در ناحیه کمری است. این عصب ها به اندام های تحتانی و لگنی پیام هایی را ارسال کرده و از آن ها پیام می گیرند.
سندروم دم اسبی چیست ؟
این عارضه نادر بوده و در صورتی که به موقع درمان نشود می تواند آسیب های جدی به بار آورد. علت این عارضه فتق دیسک بزرگی در پایین کمر می باشد که ریشه های اعصای انتهای نخاع را تحت فشار قرار خواهد داد. این ریشه های عصبی در یک دسته شبیه به دم اسب در کنار یکدیگر قرار می گیرند که همین امر سبب میشود که به آن سندرم کودا اکوینا، سندرم دم اسبی بگویند.
عموما مشکلات مربوط به کمر مزمن یا طولانی مدت است که نشانگان دم اسب مانند سکته مغزی یا حمله قلبی عارضه‌ای حاد میباشد. این سندرم عموما در مدت ۶ الی ۱۰ ساعت بروز میکند.
وقوع سندروم
احتمال بروز سندروم CES به جنسیت یا نژاد ارتباطی ندارد. این سندروم عمدتاً در بین بزرگسالان رخ می دهد البته سندروم CES ناشی از تروما یا ضربه می تواند بر افراد در تمام سنین تاثیر گذارد. سندروم CES درصد بسیار کمی از بیمارانی را تحت تاثیر قرار می دهد که تحت عمل جراحی برای فتق (بر آمدگی) دیسک کمری قرار گرفته اند.
علائم سندروم دم اسبی
علائم CES مانند علائم بیماری های دیگر است و ممکن است از لحاظ شدت با هم متفاوت بوده و به آرامی در طول زمان پیشرفت کنند. سندروم CES با طیف وسیعی از علائم همراه است که شدت آن به میزان فشردگی و کشیدگی ریشه های عصبی بستگی دارد. علاوه بر فتق دیسک، بیماری های دیگری که علائم مشابه با CES دارند عبارتند از اختلال عصب محیطی، سندرم مخروط انتهایی، تراکم و به هم فشردگی طناب نخاعی و تحریک و یا فشردگی عصب ها پس از خروج از ستون فقرات و حرکت در طول لگن (بیماری که به عنوان پلکسوپاتی لومبوساکرال شناخته می شود).
بیماران مبتلا به کمر درد باید از علائم “هشداری” زیر که ممکن است نشانه سندروم CES باشد آگاه باشند:
- درد شدید کمر
- ضعف حرکتی، از دست دادن حس، درد در یکی از پاها و یا به طور معمول هر دو پا
- بی حسی نسبت به درد و حرارت در ناحیه زینی
- اختلال در عملکرد مثانه که اخیراً رخ داده باشد (مانند نگهداری ادرار یا بی اختیاری)
- بی اختیاری روده ای که اخیراً ایجاد شده باشد
- اختلالات حسی در مثانه یا راست روده
- بی حسی ناگهانی در ناحیه تناسلی
- اختلال در عملکرد جنسی که اخیراً ایجاد شده باشد
- از دست دادن رفلکس در اندام ها
در حقیقت سندروم دم اسبی ، نوعی اختلال در عصب های کنترل کنندۀ مثانه می باشد که علائم آن می‌تواند مشابه علائم مشکلات پروستات یا مثانه باشد.
سوابق پزشکی
- ضربه های شدید ، آسیب های شدیدی که اخیراً به پشت وارد شده است
- عمل جراحی اخیر ستون فقرات کمری
- سابقه سرطان
- عفونت شدیدی که اخیراً رخ داده باشد
علت وقوع سندروم دم اسبی
سندروم CES اغلب از بر آمدگی یا فتق شدید دیسکی در ناحیه کمر ناشی می شود. فشار و کشیدگی بیش از حد یا آسیب شدید ممکن است باعث فتق دیسک بین مهره ای شود. با این حال، با گذشت سن، مواد تشکیل دهنده دیسک به طور طبیعی رو به انحطاط می گذارند و رباط هایی که آن را در جای خود نگه می دارند شروع به ضعیف شدن می کنند. با پیشروی این انحطاط، حتی کشیدگی عضلانی نسبتاً جزئی نیز می تواند باعث بیرون زدگی دیسک شود.
سایر علل بالقوه وقوع سندروم CES عبارتند از:
- ضایعه نخاعی و تومور
- عفونت های نخاعی و یا التهاب
- تنگی مجرای نخاعی کمر
- آسیب های شدید در ناحیه کمر (شلیک گلوله، سقوط، تصادفات اتومبیلی)
- ناهنجاری های تولد
- ناهنجاری های شریانی ستون فقرات (AVM)
- خونریزی نخاعی (ساب آراکنوئید، ساب دورال و اپی دورال)
- عوارض بعد از عمل جراحی ستون فقرات
- بی حسی نخاعی
تشخیص سندروم دم اسبی
سندرم انتهای نخاع به طور بالینی با توجه به علائم خاص این عارضه تشخیص داده خواهد شد. پزشک در زمان معاینه بالینی عموما متوجه هیپرفلکسی یا رفلکس‌های بیش از حد فعال پاها خواهد شد. این سندروم موردی اورژانسی می باشد، به همین علت باید سریعا به جراح مغز و اعصاب اطلاع داد. آزمایش‌های رادیولوژی و عصب‌شناختی باید بدون تاخیر برای تایید تشخیص انجام شوند.
آزمایش‌های عصبی تخصصی پاها : مانند تست سرعت هدایت عصبی (NCV ) و نوار عصب و عضله (EMG) اثرات تحریک عصب‌های واقع در پایین کمر را نشان می‌دهد.
آزمایش‌های عکسبرداری CT scan : سی تی اسکن یا توموگرافی محوری رایانه ای بافت نخاع تحت فشار را نشان می دهد.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) : معاینه تشخیصی است که با استفاده از میدان های مغناطیسی و تکنولوژی کامپیوتر تصاویر سه بعدی از ساختار بدن ارائه می دهد. MRI تصاویری از طناب نخاعی، ریشه های عصبی و مناطق اطراف آن به دست می دهد.
نخاع نگاری یا میلوگرام (Myleogram): عکسبرداری با اشعه ایکس از کانال نخاعی پس از تزریق یک ماده حاجب به داخل فضاهای مایع مغزی نخاعی مجاور. از طریق این روش می توان جابجایی هایی که بر روی نخاع یا اعصاب نخاعی (در نتیجه فتق دیسک، اسپرز استخوان، تومور ، و غیره) رخ داده اند را مشاهده نمود.
درمان سندروم دم اسبی
پس از تشخیص CES و دلایل بروز آن، جراحی فوری معمولا روش درمانی انتخابی است و هدف از آن از برگرداندن علائم اختلال عملکرد عصبی است. سندروم CES در صورت عدم درمان، می تواند به فلج دائمی و بی اختیاری منجر شود.
کسانی که تجربه هر کدام از علائم هشداری را دارند بلافاصله باید در اسرع وقت با یک جراح مغز و اعصاب مشورت کنند. عمل جراحی فوری بهترین درمان برای بیماران مبتلا به CES است. درمان بیماران ظرف ۴۸ ساعت پس از شروع سندرم، مزیت قابل توجهی در بهبود عملکرد حسی و حرکتی و همچنین عملکرد ادراری و رکتال (روده ای) فراهم می آورد. اما حتی بیمارانی که پس از این بازه زمانی ایده آل ۴۸ ساعته نیز تحت عمل جراحی قرار می گیرند ممکن است بهبودی قابل توجهی را تجربه کنند.
اگر چه ممکن است بهبود کوتاه مدت عملکرد مثانه در مقایسه با برگشت علائم نقص حرکتی اندام های تحتانی به طول انجامد، با این حال عملکرد آن ممکن است سال ها پس از عمل ادامه یابد. بعد از عمل جراحی، دارو درمانی همراه با استفاده متناوب از سوند می تواند منجر به بهبود آرام اما مداوم مثانه و عملکرد روده شود.
چگونه می توان با CES مقابله کرد ؟
CES می تواند به افراد هم از نظر جسمی و هم روانی تاثیر گذارد، به ویژه اگر مزمن باشد. بیماران مبتلا به CES ممکن است به دلیل درد شدید، مشکلات اجتماعی غیر قابل قبول ناشی از بی اختیاری، ضعف حرکتی و از دست دادن حس، و یا ترکیبی از این مشکلات، دیگر نتوانند کار کنند. از دست دادن کنترل مثانه و روده می تواند بسیار ناراحت کننده باشد و تاثیر بسیار منفی بر زندگی اجتماعی، کار و روابط بگذارد. بیماران مبتلا به CES ممکن است به عفونت های مکرر ادراری دچار شوند. اختلال عملکرد جنسی می تواند زندگی این بیماران و همسر آن ها را نابود کرده و به مشکلات رابطه ای و افسردگی منجر شود.
درد شدید عصبی نوروژنیک ممکن است مستلزم تجویز دارو های مسکن شود، داروهایی با عوارض جانبی که ممکن است باعث تشدید مشکلات بیشتر در بدن شود. اگر درد مزمن باشد، ممکن است “متمرکز” شده و به مناطق دیگر بدن منتقل شود. درد عصبی شب ها شدیدتر می شود و ممکن است با خواب تداخل نماید. این نوع درد با حس سوزشی همراه است که می تواند دائمی و غیر قابل تحمل شود. نفص حس ممکن است از حس مور مور و خواب رفتگی تا بی حسی کامل در نوسان باشد و ممکن است مثانه، روده و نواحی تناسلی را تحت تاثیر قرار دهد. حس ضعف معمولا در پاها وجود دارد و ممکن است به مشکلات مربوط به راه رفتن منجر شود.
خیلی مهم است که افراد مبتلا به این سندروم از سوی دوستان و اعضای خانواده حمایت عاطفی دریافت نمایند. برای این افراد مهم است که با پزشک خود در خصوص دارو و کنترل درد ارتباط نزدیکی داشته باشند. چندین دارو برای مقابله با مشکلات درد، مثانه و روده تجویز می شود. علاوه بر این، بعضی از بیماران به این نتیجه می رسند که درمان های فیزیکی و مشاوره روانشناختی به آن ها کمک می کند تا با این بیماری کنار بیایند.
دیدگاه کاربران