فتق یا بیرون زدگی دیسک یکی از مشکلات شایع ستون فقرات است که به دلیل فشار یا پارگی در دیسک‌های بین مهره‌ای ایجاد می‌شود و باعث درد، بی‌حسی و ضعف در اندام‌ها می‌شود. معمولا افرادی که بیشتر از ۳۰ سال دارند دچار این بیماری می‌شوند، اما سن تنها عامل خطر این بیماری نیست. خوشبختانه روش‌های مختلفی برای درمان این بیماری وجود دارد که در ادامه مقاله این روش‌ها را به شما معرفی می‌کنیم. در این مقاله، علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان فتق دیسک را بررسی می‌کنیم، برای آشنایی با این موارد، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
فتق دیسک چیست؟
به حالتی که دیسک‌های بین مهره‌ای بدن آسیب می‌بیند و ماده داخلی دیسک از لایه بیرونی عبور می‌کند، فتق دیسک گفته می‌شود. دیسک‌های بین مهره‌ای ستون فقرات نقش کمک‌فنر را دارند و از مهره‌ها در برابر فشار و ضربه محافظت می‌کنند. هر دیسک از دو بخش که شامل یک لایه بیرونی سخت به نام آنولوس فیبروزوس و یک ماده ژله‌ای درونی به نام نوکلئوس پولپوزوس می‌شوند، تشکیل شده است. بیرون زدگی دیسک امکان دارد در هر نقطه‌ای از ستون فقرات رخ دهد، اما بیشتر در ناحیه کمر (دیسک کمر، ستون فقرات لومبار) و گردن (ستون فقرات سرویکال) مشاهده می‌شود. این بیماری بسته به محل وقوع، موجب درد کمر، گردن، سیاتیک و حتی بی‌حسی یا ضعف در اندام‌ها می‌شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر فتق دیسک هستند؟
عوامل مختلفی خطر ابتلا به فتق دیسک را افزایش می‌دهند. به‌طور کلی، افراد بالای ۳۰ سال، به دلیل کاهش خاصیت ارتجاعی دیسک‌ها، بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند. همچنین، افرادی که به دلایل مختلف تحرک کمی دارند و کسانی که فعالیت‌های سنگین بدنی انجام می‌دهند، نیز در معرض خطر این بیرون زدگی دیسک هستند. عوامل ژنتیکی نیز از دیگر عواملی هستند که احتمال بروز فتق دیسک را افزایش می‌دهند.
درواقع، افرادی به صورت مداوم اجسام سنگین بند می‌کنند، مانند کارگران ساختمانی و کارگران انبار و رانندگانی که مدت طولانی در یک وضعیت ثابت می‌نشینند نیز دچار فتق دیسک شوند. چاقی نیز یکی دیگر از عوامل خطر مهم است، زیرا وزن اضافی باعث افزایش فشار بر روی ستون فقرات و دیسک‌های بین مهره‌ای می‌شود.
درباره دیسک کمر نیز بیشتر بخوانید.
علت فتق دیسک
فتق دیسک معمولاً به دلیل فرسایش تدریجی و تحلیل رفتن دیسک‌ها در طول زمان رخ می‌دهد. این فرآیند که به‌عنوان انحطاط دیسک شناخته می‌شود، بخشی طبیعی از روند پیری است. با این حال، برخی عوامل باعث سریع شدن این روند می‌شوند و خطر فتق دیسک را افزایش می‌دهند. علل فتق دیسک عبارتند از:
- افزایش سن: با افزایش سن، دیسک‌ها آب خود را از دست داده و انعطاف‌پذیری کمتری پیدا می‌کنند که این امر احتمال پارگی را افزایش می‌دهد.
- حرکات ناگهانی و نادرست: خم شدن ناگهانی، چرخش شدید یا بلند کردن اجسام سنگین به شیوه نادرست دیگر علت‌های بیرون زدگی دیسک هستند و فشار زیادی بر دیسک‌ها وارد می‌کنند.
- ژنتیک: در برخی خانواده‌ها، افراد بیشتر مستعد ابتلا به مشکلات دیسک هستند که به دلیل تأثیر ژنتیک در این ایجاد این بیماری است.
- چاقی: یکی دیگر از دلایل مهم بیرون زدگی دیسک در بین افراد اضافه وزن است. درواقع، وزن زیاد فشار بیشتری به ستون فقرات وارد می‌کند و می‌تواند باعث تسریع انحطاط دیسک شود.
- سبک زندگی کم‌تحرک: ضعف عضلات کمر و شکم باعث می‌شود دیسک‌ها تحت فشار بیشتری قرار گیرند. بنابراین افرادی که تحرک کمی دارند، دچار فتق یا بیرون زدگی دیسک می‌شوند.
در مورد ارتباط فتق دیسک کمر و درد سیاتیک نیز بیشتر بخوانید.
علائم فتق دیسک
علائم فتق دیسک بسته به محل بروز آن در ستون فقرات و میزان فشار بر عصب‌ها متفاوت است، درواقع شدت علائم بستگی به میزان فشار دیسک بر اعصاب نخاعی دارد. در برخی موارد، فرد ممکن است هیچ دردی نداشته باشد، اما در موارد شدید، علائم می‌توانند بسیار آزاردهنده باشند. علائم رایج این بیماری شامل موارد زیر می‌شوند:
- درد شدید در کمر، گردن یا اندام‌های تحتانی
- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در دست‌ها یا پاها
- ضعف عضلانی و کاهش توانایی در انجام فعالیت‌های روزمره
- در موارد شدید، از دست دادن کنترل مثانه و روده (نیازمند مراجعه فوری به پزشک)
روش‌های تشخیص فتق دیسک
برای تشخیص فتق دیسک، پزشکان از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند که هرکدام بسته به شرایط بیمار و شدت علائم انتخاب می‌شوند. این روش‌ها شامل بررسی سابقه پزشکی بیمار، معاینه فیزیکی و استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری و آزمایش‌های عصبی هستند. تصویربرداری پزشکی یکی از مهم‌ترین ابزارها در تشخیص دقیق فتق دیسک است که امکان مشاهده مستقیم ساختارهای داخلی ستون فقرات را فراهم می‌کند. همچنین آزمایش‌هایی نظیر الکترومایوگرافی (EMG) می‌توانند میزان درگیری عصب را تعیین کنند. در ادامه روش‌های تشخیص را به اختصار بررسی می‌کنیم.
تصویربرداری با اشعه ایکس
اشعه ایکس یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین روش‌های تصویربرداری پزشکی است که برای بررسی مشکلات ساختاری ستون فقرات به کار می‌رود. با این روش، می‌شود تغییرات استخوانی مانند: آرتروز، شکستگی‌ها و ناهنجاری‌های ستون فقرات را مشاهده کرد. هرچند اشعه ایکس نمی‌تواند مستقیماً فتق دیسک را نشان دهد، اما می‌تواند تنگی فضای بین مهره‌ای یا ناهنجاری‌های دیگر را مشخص کند که نشانه‌ای از وجود مشکل در دیسک بین‌مهره‌ای است.
ام‌آر‌آی (MRI)
ام‌آر‌آی یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص فتق دیسک است که در این روش از امواج مغناطیسی و رادیویی برای ایجاد تصاویر سه‌بعدی از ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌شود. این روش جزئیات کاملی از دیسک‌های بین‌مهره‌ای، نخاع، اعصاب و سایر بافت‌های نرم را برای شناسایی میزان بیرون‌زدگی دیسک، فشار وارده بر اعصاب و شدت آسیب در اختیار پزشک قرار می‌دهد. همچنین، در مواردی که بیمار علائمی مانند درد شدید یا بی‌حسی دارد، ام‌آر‌آی به عنوان بهترین گزینه توسط پزشک توصیه می‌شود.
سی‌تی اسکن
سی‌تی اسکن از ترکیب چندین تصویر اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر سه‌بعدی از بدن استفاده می‌کند و اطلاعات دقیقی از استخوان‌ها، دیسک‌ها و سایر ساختارهای ستون فقرات ارائه می‌دهد. برخلاف ام‌آر‌آی، سی‌تی اسکن بیشتر برای بررسی ساختارهای استخوانی کاربرد دارد، اما در برخی موارد برای بررسی جزئیات بیشتر دیسک‌های بین‌مهره‌ای نیز استفاده می‌شود. گاهی پزشکان برای افزایش وضوح تصاویر در این روش، از ماده حاجب تزریقی استفاده می‌کنند که باعث بهبود کیفیت تصاویر به‌دست‌آمده از دیسک‌ها و اعصاب می‌شود.
الکترومیوگرافی (EMG)
الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله روشی است که به پزشک کمک می‌کند عملکرد عصب‌های مرتبط با عضلات را ارزیابی کند. این تست میزان آسیب‌دیدگی عصب‌ها را بررسی کرده و نشان می‌دهد که آیا فشاری بر روی اعصاب ناشی از فتق دیسک وجود دارد یا خیر. در این روش، الکترودهایی بر روی عضلات قرار داده شده یا از طریق سوزن‌های نازک به درون آن‌ها وارد می‌شود و سیگنال‌های الکتریکی ثبت می‌شوند. با تحلیل این سیگنال‌ها، می‌توان به میزان آسیب عصبی ناشی از فتق دیسک پی برد.
روش‌های درمان فتق دیسک
برای درمان فتق دیسک، بسته به شدت و نوع آسیب، روش‌های مختلفی در دسترس هستند. برخی بیماران ممکن است تنها به درمان‌های محافظه‌کارانه پاسخ دهند، درحالی‌که برخی دیگر به مداخلات جدی‌تر از جمله جراحی نیاز دارند. هدف درمان، کاهش درد، بهبود عملکرد حرکتی و جلوگیری از آسیب بیشتر به اعصاب و بافت‌های اطراف است. پزشکان معمولاً ابتدا روش‌های غیرجراحی را امتحان می‌کنند و در صورت عدم بهبود، گزینه‌های جراحی را در نظر می‌گیرند. روش‌های درمانی فتق دیسک شامل دارو درمانی، فیزیوتراپی، تزریقات و جراحی هستند که هرکدام متناسب با شرایط بیمار تجویز می‌شوند.
درمان دارویی فتق دیسک
درمان دارویی برای فتق دیسک معمولاً برای کاهش درد و التهاب استفاده می‌شود و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن به کاهش تورم و تسکین درد کمک می‌کنند. در مواردی که درد شدید است، داروهای مسکن قوی‌تری تجویز می‌شوند، اما این داروها برای استفاده طولانی‌مدت مناسب نیستند. همچنین، ممکن است برای کاهش گرفتگی و اسپاسم‌های عضلانی داروهای شل‌کننده عضلات تجویز شوند. برای درمان دردهای شدید و مزمن که با داروهای معمولی کاهش نمی‌یابند، پزشکان داروهای کورتیکواستروئیدی (استروئیدها) را برای کاهش التهاب شدید در ناحیه آسیب‌دیده استفاده کنند. این داروها معمولاً به صورت خوراکی یا تزریقی تجویز می‌شوند و در کاهش التهاب مؤثرند. در صورت عدم موفقیت درمان دارویی، گاهی اوقات داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای یا ضد صرع نیز برای کنترل درد عصبی تجویز می‌شوند.
فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی
فیزیوتراپی یکی از مهم‌ترین روش‌های غیر جراحی برای درمان فتق دیسک است و هدف آن، تقویت عضلات پشت و بهبود وضعیت ستون فقرات است تا فشار کمتری به دیسک‌ها وارد شود. درمان‌های فیزیوتراپی شامل ماساژ، کشش، تمرینات تقویتی و اصلاح وضعیت بدن هستند. فیزیوتراپیست‌ها تمریناتی توصیه می‌کنند که عضلات پشتی و شکمی را تقویت می‌کنند. همچنین، در فیزیوتراپی از روش‌های گرما و سرما درمانی برای کاهش التهاب و درد نیز استفاده می‌شود.
در مورد ورزش برای دیسک گردن نیز بخوانید.
تزریق استروئید
تزریق استروئید یکی از روش‌های درمانی کم‌تهاجمی است که به کاهش التهاب و درد در ناحیه فتق دیسک کمک می‌کند. این درمان معمولاً زمانی پیشنهاد می‌شود که درد بیمار با داروهای خوراکی یا دیگر روش‌های غیر جراحی کنترل نشود. در این روش، یک محلول استروئیدی به ناحیه آسیب‌دیده در ستون فقرات تزریق می‌شود. استروئیدها به سرعت التهاب را کاهش داده و در نتیجه درد را تسکین می‌دهند. در بیشتر مواقع تزریق استروئید برای کاهش درد و افزایش تحرک بیمار مؤثر است، اما معمولاً برای درمان دائمی کافی نیست و بیشتر به عنوان یک درمان تسکینی برای کاهش درد به کار می‌رود.
لیزر و اوزون‌تراپی
روش‌های کم‌تهاجمی مانند لیزر درمانی و اوزون‌تراپی نیز به عنوان گزینه‌هایی برای درمان فتق دیسک شناخته می‌شوند. لیزر درمانی به کمک پرتوهای لیزر برای تبخیر بافت آسیب‌دیده و کاهش فشار از روی دیسک‌ها استفاده می‌شود. این روش معمولاً با هدف کاهش درد و التهاب انجام می‌شود و به بهبود عملکرد ستون فقرات کمک می‌کند. اوزون‌تراپی نیز شامل تزریق گاز اوزون به ناحیه فتق دیسک است که به بهبود روند التهابی و تسکین درد کمک می‌کند.
جراحی
جراحی معمولاً آخرین گزینه درمانی برای فتق دیسک است که در صورت عدم موفقیت روش‌های غیر جراحی به کار می‌رود و شامل دو نوع جراحی اصلی برای فتق دیسک به نام دیسککتومی و فیوژن ستون فقرات می‌شوند. در دیسککتومی، قسمت‌های آسیب‌دیده دیسک که باعث فشار به اعصاب می‌شود، برداشته می‌شود تا از درد و التهاب پیشگیری شود. این روش معمولاً برای بیماران با فتق دیسک شدید که به دیگر درمان‌ها پاسخ نداده‌اند، مناسب است. در فیوژن ستون فقرات، دو یا چند مهره به هم جوش داده می‌شوند تا حرکت ستون فقرات در ناحیه آسیب‌دیده محدود شود که باعث کاهش درد بیمار می‌شود. جراحی معمولاً با هدف بهبود کیفیت زندگی و کاهش درد مزمن انجام می‌شود، اما پس از جراحی نیاز به مراقبت‌های طولانی‌مدت و فیزیوتراپی است.
درباره جراحی فیوژن ستون فقرات نیز بیشتر بخوانید.
چگونه می‌توان از فتق دیسک جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از فتق دیسک، داشتن زندگی سالم و توجه به وضعیت بدن در فعالیت‌های روزمره اهمیت زیادی دارد. فتق دیسک معمولاً زمانی رخ می‌دهد که یکی از دیسک‌های بین‌مهره‌ای دچار پارگی یا بیرون‌زدگی شود که این امر می‌تواند باعث فشار بر اعصاب نخاعی و ایجاد درد و ناراحتی شود. با رعایت توصیه‌های زیر می‌توان خطر ابتلا به این عارضه را کاهش داد:
- ورزش منظم برای تقویت عضلات کمر و شکم
- رعایت وضعیت بدنی مناسب هنگام نشستن و ایستادن
- بلند کردن اجسام سنگین به روش صحیح
- حفظ وزن سالم
- ترک سیگار و کاهش استرس
نتیجه‌گیری
فتق دیسک یکی از مشکلات شایع ستون فقرات است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. آگاهی از علل، علائم و روش‌های درمانی می‌تواند به پیشگیری و کنترل بهتر این عارضه کمک کند. در صورت تجربه علائم مشکوک، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید تا درمان مناسبی دریافت کنید. درمان این بیماری شامل روش‌های غیرجراحی مانند: فیزیوتراپی، دارودرمانی و تغییر سبک زندگی است، اما در موارد شدید که روش‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، جراحی گزینه اصلی برای درمان به حساب می‌آید. انتخاب روش درمانی مناسب بهتر است با مشورت پزشک متخصص و بر اساس شدت علائم و شرایط بیمار انجام شود. دکتر صمدیان یکی از برجسته‌ترین جراحان مغز و اعصاب کشور هستند که سابقه درخشانی در درمان فتق دیسک دارند. اگر به دنبال بهترین پزشک برای تشخیص و درمان بیماری خود می‌گردید ما به شما دکتر صمدیان را معرفی می‌کنیم.
دیدگاه کاربران
درود توضیحات کاملی دادین اما نگفتید که بعد از عمل جراحی بیمار ،عوارضی میتونه داشته باشه یا نه سپاس