التهاب مغز یا آنسفالیت مغزی چیست؟ هر آنچه باید بدانید!

التهاب مغز یا ورم مغزی نوعی عفونت مغزی است که شایع نیست و معمولا افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند مانند کودکان ، افراد مبتلا به سرطان یا ایدز دچار این عارضه می شوند. به التهاب مغز آنسفالیت نیز گفته می شود. این بیماری کمیاب است، ولی در موارد بسیار جدی و شدید می تواند منجر به مرگ شود.
دو نوع التهاب مغزی وجود دارد. نوع اول که به آن ورم مغزی اولیه گفته می شود یک ویروس به طور مستقیم مغز و نخاع را آلوده می کند. نوع دوم آنسفالیت ثانویه زمانی است که یک عفونت در جای دیگر شروع می شود و به مغز حرکت می کند.
مغز نیز مانند سایر اندام های بدن در اثر ضربه آسیب، بیماری و سایر علل دچار ورم می شود، ولی ورم مغزی می تواند به سرعت باعث مشکلات خطرناک و حتی مرگ فرد شود. معمولا درمان ورم مغزی نیز مشکل تر است.

التهاب مغزی چیست ؟

التهاب مغزی ویروسی ممکن است در طول یا بعد از عفونت بعضی از بیماری های ویروسی مانند آنفولانزا، تب‌خال، سرخک، اوریون، سرخجه، هاری، آبله مرغان و غیره اتفاق بیفتد. از شایع ترین و جدی ترین انسفالیت ویروس تبخال است که به سرعت بروز می کند و موجب تشنج یا تغییرات روانی در فرد یا حتی کما و مرگ می شود. این نوع از انسفالیت زمانی اتفاق میفتد که ویروس نوع تبخال به جای حرکت در بدن و ایجاد علائم شایع مانند تاول در پوست به مغز میرود. ابتلا به تبخال احتمال ابتلا به آنسفالی را افزایش نخواهد داد. تشخیص و درمان زودهنگام می تواند جان فرد را نجات دهد.

علائم آنسفالیت یا التهاب مغز

التهاب مغزی از شایع ترین عفونت های ویروسی است. آنسفالیت ممکن است علایمی مانند آنفلونزا ایجاد کند یا به طور کلی علائمی ایجاد نکند. گاهی هم علائم آن از علائم آنفلونزا شدیدتر می باشد. در مواردی ممکن است آنسفالیت زندگی فرد را به خطر بیندازد، به همین علت تشخیص و درمان به موقع بیماری بسیار اهمیت دارد چرا که پیش بینی اینکه ابتلا به آنسفالیت باعث ایجاد چه عوارضی خواهد شد کار سختی است. علائم این بیماری در انواع خفیف تر معمولاً شامل موارد زیر است:

• تب
• خستگی یا ضعف
• دردهای عضلانی یا مفصلی
• کمبود اشتها و کمبود انرژی
• سردردهای پی در پی
• حالت تهوع و استفراغ
• خشک شدن گردن
• گیجی و توهم
• تغییر در شخصیت
• تشنج (حمله)
• مشکل شنوایی و گفتاری
• از دست رفتن حافظه
• از دست دادن هوشیاری
• سردرگمی، آشفتگی یا توهم
• از دست دادن حس لامسه یا فلج در نواحی خاصی از صورت یا بدن
• خواب آلودگی

در نوزادان و کودکان خردسال ممکن است علائم و نشانه ها شامل موارد زیر باشد:

• تهوع و استفراغ
• خشکی و سفت شدن بدن
• تحریک پذیری و افزایش حساسیت
• برآمدگی در نقاط نرم (فونتنل) جمجمه نوزاد
• تغذیه ضعیف یا بیدار نشدن برای شیر خوردن نوزاد

انواع آنسفالیت یا التهاب مغز 

آنسفالیت اولیه : این نوع از التهاب مغز زمانی رخ می دهد که یک ویروس یا عامل دیگری مستقیما مغز را آلوده کند. در این حالت ممکن است که عفونت در یک منطقه متمرکز یا به صورت گسترده بروز کند. عفونت اولیه ممکن است موجب فعال شدن دوباره ویروسی شود که بعد از یک بیماری قلبی غیرفعال بوده است. 
آنسفالیت ثانویه : این نوع از آنسفالیت به علت یک واکنش اشتباه سیستم ایمنی نسبت به یک عفونت در بدن رخ می دهد. در این نوع سیستم ایمنی به جای حمله به یک سلول ایجاد کننده عفونت، به اشتباه به سلول های سالم مغز حمله می کند و آنرا از بین میبرد. همچنین التهاب مغز ممکن است بعد از ۲ الی ۳ هفته بعد از عفونت اولیه اتفاق بیفتد.  

علت التهاب مغز چیست ؟

علت التهاب مغز یا آنسفالیت مشخص نیست ولی شایع ترین علت آن بروز عفونت ویروسی است. علاوه بر عفونت ویروسی عفونت باکتریایی و شرایط التهابی غیر عفونی هم می توانند موجب آنسفالیت شوند. در موارد نادر عفونت‌های باکتریایی، قارچی، انگلی یا ریکتزی نیز می‌توانند باعث انسفالیت شوند. سرطان یا حتی قرار گرفتن در معرض برخی داروها یا سموم هم می‌تواند باعث انسفالیت شود. از علل شایع التهاب مغزی که می تواند موجب التهاب مغزی شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) : نوع اول HSV با زخم های سرماخوردگی و تاول های تب در اطراف دهان است که به ندرت اتفاق میفتد و در صورتی که اتفاق بیفتد می تواند موجب آسیب شدید مغزی یا مرگ شود و نوع دوم HSV با تبخال دستگاه تناسلی همراه می باشد که می تواند موجب بروز آنسفالیت شود. 
• ویروس های تبخالی : این نوع از ویروس های Epstein-Barr هستند که موجب بروز مونونوکلئوز عفونی و ویروس واریسلا زوستر و ابتلا به آبله مرغان و زونا خواهد شد.
• انترو ویروس ها : این نوع از ویروس ها شامل polivirus و Coxsackievirus میشوند، که علائمی مانند آنفولانزا، التهاب چشم و درد شکمی را ایجاد خواهد کرد. 
• ویروس های ناشی از پشه و کنه : این ویروس ها می توانند موجب عفونت هایی مانند لاکروس، سنت لوئیس، West Nile، Western equine و آنسفالیت eastern equine شود. علائم این نوع از عفونت می تواند طی چند روز تا چند هفته بعد از قرار گرفتن در معرض ویروسی که ناشی از پشه است می تواند بروز کند. 
  ویروس Powassan نیز توسط کنه به وجود خواهد آمد. علائم آن نیز عموما ۱ هفته بعد از گزیده شده توسط کنه ایجاد می شود. 
• ویروس هاری : عفونت با ویروس هاری عموما توسط گاز گرفتگی حیوان آلوده به انسان انتقال پیدا خواهد کرد. 
• عفونت های دوران کودکی : عفونت هایی مانند سرخک، اوریون و سرخچه از جمله علت های شایع در بروز آنسفالیت ثانویه می باشند. 

عواملی که ریسک ابتلا به التهاب مغزی یا آنسفالیت را افزایش می دهند؟

سیستم ایمنی ضعیف : افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، یا باید داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی را مصرف کنند عموما بیشتر در معرض خطر هستند. 
سن : کودکان خردسال و افراد مسن بیشتر در معرض خطر ابتلا به آنسفالیت ویروسی قرار می گیرند. 
محل زندگی : ویروس های ناشی از پشه یا کنه در برخی از مناطق جغرافیایی خاص شایع می باشد. 
فصل ها : بیماری های ناشی از پشه و کنه عموما در تابستان بیشتر است .
واکسینه نشدن در برابر بیماری هایی مانند : 

• سرخک
• اوریون
• آبله مرغان
• ابتلا به ایدز
• ابتلا به سرطان
• بیماری فلج اطفال
• مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بعد از پیوند عضو

عوارض التهاب مغزی 

افرادی که به آنسفالیت خفیف مبتلا هستند ممکن است در طی چند هفته بدون عارضه بهبود پیدا کنند. التهابات ناشی از می تواند به مغز آسیب برساند و منجر به مرگ یا به کما رفتن فرد شود. 

• سن
• علت عفونت
• شدت بیماری اولیه
• فاصله بین شروع بیماری تا درمان

در آنسفالیت بسیار شدید امکان دارد که عوارض تا ماه ها ادامه پیدا کند یا حتی دائمی شود. 

• فلج
• خستگی مداوم
• تغییر خلق و خو
• مشکلات حافظه
• اختلالات گفتاری
• مشکلات شنوایی یا بینایی
• ضعف یا عدم هماهنگی عضلات

تشخیص التهاب مغز

پزشک روند تشخیص را با معاینه کامل جسمی و سابقه پزشکی شروع خواهد کرد. تشخیص التهاب مغزى  بعد از آزمایش مایع نخاعی، ثبت امواج الکتریکى مغز (الکتروآنسفالوگرام) و نشان دادن افزایش سطح پادتن علیه ویروس، داده مى‌شود. آزمایشات تصویری، مثل CT scan یا MRI، برای تشخیص التهاب مغز، خونریزی مغزی یا سایر مشکلات و ناهنجاری ها نیز استفاده می شود . آزمایشات تشخیصی شامل موارد زیر است :

تصویربرداری : CT scan یا MRI قادرند هر گونه التهاب یا تورم مغز را نشان دهند.
پانکسیون نخاعی (Lumbar puncture) : این آزمایش به این صورت انجام میگیرد که پزشک سوزنی را در قسمت تحتانی کمر وارد کرده و قسمتی از مایع مغزی نخاعی را خارج می کند. تغییر در وضعیت مایع نخاعی می تواند نشان از التهاب و عفونت در مغز باشد. 
بیوپسی مغزی : در این آزمایش نمونه کوچکی از بافت مغز برای آزمایشات بیشتر برداشته خواهد شد. بیوپسی مغزی در صورت شدن گرفتن علائم انجام می شود. 
الکتروانسفالوگرام (EEG) : در این آزمایش الکترودهایی را به پوست سر میچسبانند که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت کند. 
سایر آزمایشات : آزمایش خون، نمونه ادرار، نمونه برداری از پشت گلو می تواند برای تشخیص ویروس ها یا سایر عوامل عفونی مورد آزمایش قرار بگیرد. 

درمان التهاب مغزی به چه صورت است ؟

نوع درمان تا حد زیادی به سن و شرایط بیمار و همچنین نوع و علت بیماری بستگی دارد. برای مقابله با انسفالیت با علائم خفیف، تنها سیستم ایمنی افراد کافی است و میتوانند با کمی استراحت و نوشیدن مایعات فراوان و رژیم غذایی سالم، سلامتی خود را بدست آورند. بنابراین روند بهبودی بستگی به شدت بیماری دارد و در موارد شدید احتمال بروز مشکلات مغزی و مرگ افزایش می یابد.
اگر انسفالیت ناشی از عفونت باکتریایی باشد، می‌توان آن را با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان کرد. نوزادان و سالخوردگان در معرض خطر بالاتری برای دچار شدن به آسیب دائمی مغز هستند. بنابراین در صورت مشاهده علائم این بیماری حتما به پزشک متخصص مراجعه نمایید و در صورت تشخیص دکتر ، مراحل درمان را از متخصص مغز و اعصاب بپرسید و حتما پیگیری نمایید.

درمان آنسفالیت خفیف 

• استراحت کافی
• مصرف آب کافی
• مصرف داروهای ضد التهابی مثل استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن سودیم برای بهبود سردرد و تب.

مصرف داروهای ضد ویروسی

التهاب مغز که ناشی از برخی از ویروس ها می باشد به درمان ضدویروسی نیاز دارد. ویروس های ناشی از حشرات به این روش درمانی پسخ نخواهند داد، اما پزشکان عموما برای درمان آسیکلوویر را پیشنهاد می دهند. آسیکلوویر ( Acyclovir ) می تواند با HSV مقابله کند. در صورتی که موثر واقع نشود می تواند عوارض قابل توجهی در فرد ایجاد کند. داروهای ضد ویروسی معمولاً عوارض جانبی خاصی ندارند. اما در موارد نادری امکان دارد مصرف این داروها با مشکلات و آسیب های کلیوی همراه باشد.

چگونه می توانیم از التهاب یا آنسفالیت مغزی جلوگیری کنیم؟

• رعایت بهداشت فردی : دست های خود را به طور مرتب بشویید. مخصوصا بعد از توالت و قبل از غذاخوردن. به فرزندان خود بیاموزید که بهداشت فردی را رعایت کنند و از به اشتراک گذاری وسایل در خانه و مدرسه خودداری می کنند.
• ظروف غذای خود را با کسی شریک نشوید : کارد و چنگال و نوشیدنی ها را با دیگران شریک نشوید. 
• واکسیناسیون : واکسیناسیون خود و فرزندان خود را کنترل کنید. قبل از سفر با پزشک خود درباره واکسینه شدن مناطق مختلف صحبت کنید. 
• از خود به روش های مختلف در برابر پشه ها و کنه ها محافظت کنید : انتخاب بهترین لباس برای محافظت از خود، از حشره کش ها استفاده کنید و غیره.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم ؟

اگر به صورت ناگهانی هر یک از علائم شدید مرتبط با آنسفالیت بروز کرد. سردرد شدید، تب و آگاهی تغییر میزان هوشیاری از جمله علائمی است که فرد باید سریعاً برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه کند. نوزادان و خردسالان با علائم و نشانه های آنسفالیت باید سریعاً تحت مراقبت ویژه قرار بگیرند.