دیسک کمر: علت، علائم، تشخیص و درمان

اغلب افراد هنگامی که دردی در ناحیه کمر و ستون فقرات خود حس می‌کنند، گمان می‌کنند که دچار بیماری دیسک کمر شده‌اند. اما هر دردی در ناحیه کمر از علائم دیسک کمر به شمار نمی‌رود. ستون فقرات ما از مهره‌هایی تشکیل شده که بین هر دو مهره، ساختاری به نام دیسک قرار دارد. دیسک‌ها نقش اسفنج‌های نرمی را ایفا می‌کنند که فشارها و شوک‌های وارد شده به ستون فقرات را جذب می‌کنند و باعث حرکت راحت‌تر مهره‌ها می‌شوند. افزایش سن، فعالیت‌های سنگین و یا آسیب‌های بدنی از عواملی هستند که شما را در معرض بیماری دیسک کمر قرار می‌دهند و در نتیجه آن، هنگام فعالیت‌های روزمره خود احساس درد شدید در ناحیه ستون فقرات خواهید داشت. درمان این بیماری نیز به شدت علائم و علت اصلی وجود دیسک کمر بستگی دارد.  در این مقاله، به صورت جامع به بررسی دیسک کمر، علل بروز آن، علائم، روش‌های تشخیص و درمان‌های مختلف خواهیم پرداخت. تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

دیسک کمر چیست؟

بیماری دیسک‌کمر یا Herniated Disk به حالتی گفته می‌شود که در آن یکی از دیسک‌های نرم بین مهره‌های ستون فقرات از جای خود خارج شده و به عصب‌های اطراف فشار وارد می‌کند. این وضعیت اغلب باعث درد در ناحیه کمر و گاهی اوقات در پاها می‌شود. در تعریف علمی، فتق دیسک زمانی اتفاق می افتد که نوکلئوس پولپوزیس که نرم است، برآمدگی پیدا کرده و به کانال نخاع نفوذ می‌کند. این برآمدگی معمولاً به عنوان دیسک برآمده یا دیسک پاره‌شده شناخته می‌شود و عارضه‌ای است که می‌تواند ریشه عصب را فشرده ساخته و به آن آسیب برساند. تشخیص به‌ موقع و دقیق دیسک‌کمر از اهمیت زیادی برخوردار است. بلند کردن اجسام سنگین، آسیب‌های بدنی، یا افزایش سن از اصلی ترین عواملی هستند که باعث بروز بیماری دیسک کمر می‌شوند. با تشخیص صحیح و درمان مناسب، می‌توان درد را کاهش داده و شرایط بیمار را بهبود بخشید. عوامل اصلی ایجاد فتق دیسک شامل بلند کردن اجسام سنگین به صورت نادرست، آسیب‌های بدنی (مانند تصادفات)، افزایش سن (که باعث کاهش خاصیت ارتجاعی دیسک‌ها می‌شود) و گاهی ژنتیک هستند. همچنین، فعالیت‌هایی که به ستون فقرات فشار زیادی وارد می‌کنند (مانند خم شدن یا چرخش‌های مکرر) می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. 

پارگی دیسک کمر چیست؟ 

پارگی دیسک کمر، وضعیتی است که در آن دیسک بین مهره‌ای که به عنوان بالشتک‌های ستون فقرات عمل می‌کنند، آسیب می‌بیند و بخشی از محتویات آن به بیرون نشت می‌کند. این وضعیت معمولاً در اثر فشار بیش از حد، آسیب یا فرسودگی دیسک رخ می‌دهد. البته پارگی دیسک کمر دلایل مختلفی می‎‌تواند داشته باشد. یکی از این عوامل، افزایش سن است. با افزایش سن، دیسک‌ها خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند و مستعد آسیب می‌شوند. بلند کردن اجسام سنگین به طور ناگهانی، پیچ خوردگی کمر و تصادفات نیز می‌توانند باعث آسیب به دیسک‌ها شوند. دلیل بعدی که ممکن است باعث پارگی دیسک کمر شود، اضافه وزن است. اضافه وزن، فشار زیادی بر ستون فقرات وارد می‌کند و ممکن است باعث پارگی دیسک شود. 

علت بیرون‌زدگی دیسک‌کمر 

بیرون‌زدگی دیسک‌کمر یکی از شایع‌ترین مشکلات ستون فقرات است که معمولاً با افزایش سن و تغییرات ساختاری در دیسک بین‌مهره‌ای رخ می‌دهد. با گذشت زمان، دیسک‌ها ممکن است مایع خود را از دست بدهند و خشک شوند. این تغییر باعث کاهش خاصیت ارتجاعی و فشردگی دیسک می‌شود که به تخریب تدریجی حلقه‌ی خارجی دیسک (آنولوس فیبروزوس) منجر می‌گردد. در نتیجه، هسته‌ی داخلی دیسک (نوکلئوس پولپوزوس) می‌تواند از محل طبیعی خود خارج شده و برجسته گردد که به این وضعیت فتق یا بیرون‌زدگی دیسک گفته می‌شود. عوامل بسیاری در بیرون‌زدگی دیسک موثر هستند که می‌توان به نشستن‌های طولانی مدت و نادرست، رانندگی طولانی و کم‌تحرکی اشاره کرد. 
به طور کلی برخی از عواملی که باعث بیرون‌زدگی دیسک کمر می‌شوند عبارتند از:

• آسیب‌های ناگهانی: بلند کردن اجسام سنگین به طور ناگهانی، پیچ خوردگی کمر، تصادفات و ضربات مستقیم به کمر می‌توانند باعث پارگی دیسک شوند.
• وضعیت نامناسب بدن: نشستن طولانی مدت در وضعیت نامناسب، خم شدن مکرر و بلند کردن اجسام به روش نادرست می‌تواند به دیسک‌ها فشار وارد کند.
• اضافه وزن: اضافه وزن فشار زیادی بر ستون فقرات وارد می‌کند و خطر بیرون زدگی دیسک را افزایش می‌دهد.
• ژنتیک: برخی افراد به دلیل عوامل ژنتیکی مستعد ابتلا به بیرون‌زدگی دیسک هستند. به صورت کلی ژنتیک در ایجاد بسیاری از بیماری‌ها موثر است. 
• فعالیت‌های تکراری: انجام فعالیت‌های تکراری که به کمر فشار وارد می‌کند، مانند بلند کردن اجسام سنگین در محل کار، می‌تواند باعث آسیب به دیسک‌ها شود.
• ضعف عضلات مرکزی: عضلات ضعیف شکم و کمر نمی‌توانند از ستون فقرات به خوبی حمایت کنند و در نتیجه احتمال آسیب به دیسک‌ها افزایش می‌یابد.

علائم دیسک کمر

دیسک کمر یکی از بیماری‌‎های شایع ستون فقرات است. این بیماری ممکن است با علائم بسیاری همراه باشد که مهم‌ترین و شایع‌ترین علائم آن درد است. هنگامی که فشار به دیسک وارد می‌شود، شخص در ناحیه ستون فقرات احساس درد می‌کند. شدت و نوع علائم به محل پارگی دیسک، اندازه آن و عصب‌های درگیر بستگی دارد. در این بخش به بررسی برخی از علائم دیسک‌کمر خواهیم پرداخت: 

• درد شدید و ناگهانی: اغلب اولین علامت دیسک‌کمر درد شدید و ناگهانی است. این درد ممکن است با حرکات ناگهانی، بلند کردن اجسام سنگین یا تغییر وضعیت بدتر شود.
• درد مزمن: در برخی موارد، درد دیسک‌کمر به صورت مزمن و طولانی‌ مدت ادامه پیدا می‌کند. این درد مزمن می‌تواند نشانه‌ای از حاد بودن وضعیت باشد.
• بی‌حسی و گزگز: در ناحیه کمر، باسن، پاها یا انگشتان پا احساس بی‌حسی یا گزگز ممکن است وجود داشته باشد.
• ضعف عضلانی: ضعف در پاها، مشکل در راه‌رفتن یا ایستادن طولانی‌مدت از دیگر علائم دیسک‌کمر است.
• اختلال در کنترل روده و مثانه: در موارد شدید، دیسک کمر می‌تواند بر روی اعصاب کنترل‌کننده روده و مثانه فشار وارد کرده و باعث اختلال در کنترل آن‌ها شود.

تشخیص دیسک کمر

تشخیص دیسک کمر معمولاً ترکیبی از معاینه فیزیکی دقیق، بررسی سابقه پزشکی و انجام آزمایش‌های تصویربرداری است. هدف از این فرآیند، شناسایی دقیق محل آسیب‌دیدگی دیسک، شدت آسیب و تأثیر آن بر اعصاب است. پزشک متخصص با بررسی‌های اولیه و گرفتن شرح حال از بیمار و همچنین بررسی شدت درد در بیمار، به تشخیص بیماری می‌پردازد. تشخیص دیسک کمر معمولا روش‌های خاص خود را دارد. این روش‌ها دارای مراحلی هستند. مراحل تشخیص دیسک‌کمر به شرح زیر است: 

معاینه فیزیکی

پزشک ابتدا با پرسیدن سؤالاتی در مورد علائم، شدت درد، محل درد و زمان شروع آن، اطلاعات جامعی را جمع‌آوری می‌کند. سپس با انجام معاینه فیزیکی، دامنه حرکتی کمر، قدرت عضلانی، رفلکس‌ها و حساسیت پوست را بررسی می‌کند. برخی از تست‌های خاص نیز برای تشخیص دیسک کمر مانند تست لاسگ (Lasegue test) انجام می‌شود. پزشک همچنین سابقه پزشکی کامل بیمار را بررسی می‌کند تا عوامل خطر مانند سن، وزن، فعالیت‌های بدنی، آسیب‌های قبلی و بیماری‌های زمینه‌ای را شناسایی کند.

آزمایش‌های تصویربرداری

آزمایش‌های تصویربرداری نقش بسیار مهمی در تشخیص دقیق دیسک‌کمر دارند. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا محل دقیق آسیب‌دیدگی دیسک، شدت آسیب و میزان فشار وارد شده بر روی اعصاب را به دقت بررسی کند. برخی از این آزمایش‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• اشعه ایکس: این آزمایش برای بررسی تغییرات ساختاری در ستون‌فقرات مانند کاهش فاصله بین مهره‌ها یا وجود خارهای استخوانی استفاده می‌شود.
• ام آر آی (MRI): دقیق‌ترین روش تصویربرداری برای تشخیص دیسک کمر است. MRI تصاویری با جزئیات بالا از بافت‌های نرم مانند دیسک‌ها و اعصاب ارائه می‌دهد و به پزشک اجازه می‌دهد تا محل دقیق آسیب‌دیدگی، اندازه پارگی دیسک و میزان فشار بر روی اعصاب را به دقت بررسی کند.
• سی تی اسکن: این آزمایش، تصاویری با جزئیات بالا از استخوان‌ها ارائه می‌دهد و می‌تواند برای تشخیص شکستگی‌ها یا سایر مشکلات ساختاری ستون فقرات استفاده شود.
• میلوگرام: در این آزمایش، ماده حاجب به داخل فضای اطراف نخاع تزریق می‌شود و سپس از اشعه ایکس برای تهیه تصاویر استفاده می‌شود. میلوگرام می‌تواند به تشخیص فتق دیسک و فشار بر روی نخاع کمک کند.

درمان دیسک کمر

درمان دیسک‌کمر بسته به شدت آسیب، محل دیسک آسیب‌دیده و علائم فرد، متفاوت است. در بسیاری از موارد، درمان‌های محافظه‌کارانه مانند دارو، فیزیوتراپی و ورزش‌های مخصوص، برای بهبود علائم کافی هستند. اما در برخی موارد، ممکن است به جراحی نیاز باشد. در این بخش به بررسی برخی از روش‌های درمانی دیسک کمر پرداخته‌ایم:

درمان دارویی

از آن‌جایی که این بیماری با درد بسیاری همراه است، پزشک ممکن است ابتدا درمان دارویی را شروع کند. درمان دارویی به دلیل کاهش التهاب و درد ناشی از دیسک‌کمر تجویز می‌شود. برخی از داروهای درمانی برای درمان دیسک کمر شامل موارد زیر هستند: 

داروهای شل کننده عضلات: فردی که دچار اسپاسم عضلات شده باشد، داروهای ریلکس کننده عضلات برای آن‌ها تجویز می‌شود. این داروها با شل کردن عضلات، درد را کاهش‌ می‌دهند. 

داروهای ضددرد عصب: داروهایی مثل گاباپنتین(نیورونتین، گرالیز، هریزانت)، پره‌گابلین(لیریکا)، دولوکستین(سیمبالتا)، ترامادول (آلترام) و آمی‌تریپتیلین اغلب می‌توانند باعث تسکین درد ناشی از عصب آسیب دیده شوند. از آن‌جایی که این داروها عوارض جانبی کم‌تری در مقایسه با داروهای مخدر دارند، از آن‌ها به طور گسترده در مراحل اولیه درمان دیسک کمر استفاده می شود.

مسکن‌ها: در صورت خفیف بودن دیسک کمر پزشک داروهایی همچون ایبوپروفن (آدویل، مورتین IB، و سایر داروهای مانند آن) یا ناپروکسین (آلیو و سایر داروهای مانند آن) را تجویز می‌کند.

مخدرها: در صورتی که با مسکن‌های عادی فرد بهبود پیدا نکند از داروهای مخدر مانند کودئین یا ترکیب استامینوفن با اکسی‌‌کدون (داروهایی مثل پرکوست، اکسی کانتین، و سایر داروهای مانند آن) برای یک دوره کوتاه استفاده می‌کند. گیجی، حالت تهوع، یبوست و شل‌شدن عضلات همگی از عوارض جانبی مصرف این داروها هستند.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی یکی از روش‌های درمانی موثر و غیرتهاجمی برای درمان دیسک‌کمر است. این روش درمانی با هدف کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی، تقویت عضلات و بهبود عملکرد کلی ستون فقرات انجام می‌شود. فیزیوتراپی از این جهت که کمک می‌کند تا وضعیت بدنی صحیح را آموزش ببینید و از انجام حرکات آسیب‌زا اجتناب کنید، می‌تواند بسیار موثر باشد. 

بیشتر بخوانید: بهترین ورزش برای دیسک کمر

چه موقع بیمار نیاز به جراحی دارد؟

جراحی دیسک‌کمر معمولاً آخرین گزینه درمانی است و زمانی توصیه می‌شود که روش‌های درمانی محافظه‌کارانه مانند دارو، فیزیوتراپی و سایر روش‌های غیر جراحی نتوانسته‌اند درد و علائم بیمار را به طور قابل توجهی بهبود بخشند. جراحی دیسک کمر خود روش‌های گوناگونی دارد. در این بخش از متن به بررسی روش‌های جراحی دیسک کمر خواهیم پرداخت: 

تزریق در ناحیه اپیدورال (ترنسفورمینال)

تزریق اپیدورال ترنسفورمینال یکی از روش‌های درمانی برای تسکین درد دیسک کمر است. در این روش، دارویی مانند کورتیکوستروئید (داروی ضد التهاب) به طور مستقیم به فضای اپیدورال که اطراف نخاع و ریشه‌های عصبی را احاطه کرده، تزریق می‌شود. داروی تزریقی با کاهش التهاب و تورم در اطراف ریشه‌های عصبی، به تسکین درد کمک می‌کند. دارو همچنین می‌تواند به طور موقت اعصاب را بلوکه کرده و درد را کاهش دهد. در بسیاری از موارد، تزریق اپیدورال می‌تواند نیاز به جراحی را به تأخیر انداخته یا حتی از آن جلوگیری کند.

جراحی بسته دیسک کمر با لیزر

جراحی بیرون زدگی دیسک‌کمر با لیزر (PLDD) به صورت سرپایی و با استفاده از بی حسی موضعی بر روی بیمار انجام می شود. این روش جراحی به این صورت است که یک سوزن نازک به دیسک دچار فتق با کمک گرفتن از عکس رادیولوژی وارد می‌شود، سپس یک فیبر نوری از طریق سوزن به دیسک وارد شده و انرژی لیزر از طریق این فیبر به محل تابانده می شود. با این کار بخش کوچکی از هسته دیسک را می‌توان تبخیر کرد و باعث ایجاد فضای خالی در محل دیسک شد که فشار سطح متورم دیسک بر روی ریشه عصب را کاهش داده و باعث تسکین درد بیمار می‌شود.

تزریق اوزون

اوزون می‌تواند برخی از آنزیم‌ها را تحریک کند که نقش مؤثری در مقابله با اکسیدان‌ها و رادیکال‌های آزاد دارند. این تأثیرات بالقوه می‌توانند موجب بهبود وضعیت سیستم ایمنی بدن شوند. با این حال، اثرات اوزون در تسکین علائم دیسک کمر به‌صورت علمی هنوز در دست تحقیق و نیازمند شواهد قوی‌تری است. این روش معمولاً با استفاده از دستگاه سی‌آرم و تحت نظارت پزشک متخصص انجام می‌شود تا تزریق دقیق و ایمن صورت گیرد.

تمرینات ورزشی

ورزش یکی از روش‌های مهم در درمان دیسک کمر است و نقش بسیار مؤثری در بهبودی بیمار دارد. تمرینات ورزشی مناسب به تقویت عضلات اطراف ستون فقرات، افزایش انعطاف‌پذیری و کاهش درد کمک می‌کنند. در بخش‌های قبل به این موضوع اشاره کردیم که ضعف عضلات شکم و کمر می‌تواند منجر به دیسک کمر و حتی پارگی شود. از این رو انجام دادن برخی از تمرینات ورزشی می‌تواند در تقویت عضلات کمر و شکم موثر باشد. توضیحات و تصاویر تمرینات ورزشی مناسب بعد از جراحی دیسک کمر را در ” ورزش های بعد از جراحی دیسک کمر ” می توانید مشاهده کنید.

کلام پایانی

در این مقاله با دیسک کمر و علت بروز آن آشنا شدیم. دانستیم که عوامل بسیاری در ایجاد و پارگی دیسک کمر موثر هستند. افزایش وزن، نشستن‌های طولانی‌مدت و نادرست، بلند کردن اجسام سنگین و عواملی مانند این، می‌تواند باعث ایجاد دیسک کمر شود. همچنین به شایع‌ترین نشانه دیسک کمر که درد شدید و مزمن بود اشاره کردیم و سایر علائم را نیز بررسی کردیم. با روش‌های درمانی آشنا شدیم و هر کدام از این روش‌ها را بررسی کردیم. در نهایت توصیه می‌کنیم با شروع علائم درد در ناحیه ستون فقرات و کمر، برای تشخیص و شروع درمان حتما به پزشک مراجعه کنید. دکتر صمدیان با سال‌ها تجربه در زمینه جراحی ناحیه ستون فقرات می‌توانند در مسیر تشخیص و درمان همراه شما باشند. ایشان از اولین کسانی بوده‌اند که در زمینه جراحی آندوسکوپی مغز و قاعده جمجمه و جراحی هیپوفیز از سال ۸۲ تا کنون به عنوان یکی از پیشگامان حیطه جراحی آندوسکوپی، تومورهای هیپوفیز و قاعده جمجمه و جراحی آندوسکوپی مغز فعالیت داشتند و در کارگاه‌ها و کنگره‌های مختلف داخلی و خارجی نسبت به ارائه سخنرانی و آموزش همکاران جوان فعالیت داشتند. در صورت بروز هرگونه علائم دیسک کمر می‌توانید به دکتر صمدیان مراجعه کنید.