متاستاز مغز: علائم، علت، تشخیص و درمان

متاستاز مغزی، وضعیتی است که در آن سلول‌های سرطانی از قسمت دیگری از بدن به مغز حرکت می‌کنند و در آن‌جا شروع به رشد می‌کنند. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سرطانی از تومور اولیه جدا شده و از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به مغز می‌رسند. متاستاز مغز می‌تواند در هر نوع سرطانی رخ دهد، اما شایع‌ترین نوع سرطان‌هایی که به مغز متاستاز می‌دهند شامل سرطان ریه، سینه، روده بزرگ و ملانوم هستند. علائم متاستاز مغز متنوع بوده و می‌تواند شامل سردرد، تشنج، تغییرات بینایی، ضعف عضلانی و تغییرات شخصیتی باشد. تشخیص زود هنگام و درمان مناسب متاستاز مغز بسیار مهم است، زیرا می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و افزایش طول عمر بیماران کمک کند. در این مقاله با این بیماری، علت، علائم، تشخیص و درمان آن به طور کامل آشنا می‌شویم.

متاستاز مغز چیست؟

سلول‌های سرطانی توانایی منحصر به فردی در تکثیر و گسترش دارند. زمانی که این سلول‌ها از تومور اولیه جدا می‌شوند، می‌توانند از طریق رگ‌های خونی یا لنف به سایر قسمت‌های بدن از جمله مغز سفر کنند. هنگامی که این سلول‌ها در مغز مستقر می‌شوند، شروع به رشد و تشکیل تومورهای جدید می‌کنند. در این حالت متاساز مغزی اتفاق می‌افتد. هر نوع سرطانی می‌تواند به مغز متاستاز دهد، اما برخی سرطان‌ها بیش‌تر از بقیه این خطر را دارند. برخی از این سرطان‌ها شامل سرطان ریه، سرطان روده بزرگ، سرطان سینه و سرطان کلیه است.

علائم متاستاز مغز

تومورهای متاستاتیک مغز زمانی اتفاق می‌افتند که سلول‌های یک تومور موجود شکسته شده و به مغز شما گسترش می‌یابند. معمولا سلول های سرطانی از طریق جریان خون شما حرکت می کنند. محققان مطمئن نیستند که چرا برخی از سرطان های اولیه بیشتر احتمال دارد منجر به متاستاز شوند. گذشته از علائمی که در زیر به آن‌ها اشاره خواهد شد، بسیاری از بیماران علائم دیگری را هم تجربه می‌کنند که ریشه در تومور اصلی و نخستین دارد. به طور کلی علائم متاستاز مغزی شامل موارد زیر است:

افزایش فشار داخل جمجمه ای

در بسیاری از بیماران، متاستازهای مغزی شامل علائمی نظیر گسترش و یا رشد ضایعات درون جمجمه‌ای و همچنین افزایش فشار داخل جمجمه‌ای می‌باشند. رایج‌ترین علائم و یا کلی‌ترین نشانه‌های فشار درون جمجمه‌ای شامل سردرد، حالت تهوع و اختلال در هوشیاری می‌باشد. تومورهای ایجاد شده توسط سلول‌های سرطانی فضای محدود جمجمه را اشغال می‌کنند و باعث افزایش فشار روی بافت‌های مغز و مایع مغزی نخاعی می‌شوند. تومورها می‌توانند باعث التهاب و تورم در بافت‌های اطراف خود شوند که این نیز به افزایش فشار داخل جمجمه منجر می‌شود.

سردرد

 سردرد اولین نشانه ای است که نیمی از بیماران مبتلا به تومورهای مغزی آن را تجربه می‌کنند. وقتی این بیماری به حد خاصی می رسد، اغلب بیماران آن را تجربه خواهند کرد. سردردهای مربوط به تومورهای مغزی، اغلب با سردردهای معمولی متفاوت هستند و ممکن است علائم دیگری نیز به همراه داشته باشند.

حالت تهوع

افزایش فشار داخل جمجمه یکی از دلایل اصلی حالت تهوع در متاستاز مغزی است. این فشار می‌تواند به مراکز کنترل تهوع در مغز آسیب برساند یا عملکرد آن‌ها را مختل کند. تومورهای مغزی می‌توانند باعث التهاب در بافت‌های اطراف خود شوند که این حالت نیز می‌تواند به بروز حالت تهوع منجر شود. علاوه بر این، برخی از تومورهای مغزی می‌توانند هورمون‌هایی را ترشح کنند که باعث حالت تهوع و استفراغ شوند.

تغییر در هوشیاری

بیمارانی که مبتلا به تومور مغزی هستند، به طور کلی در مراحلی از بروز این بیماری تغییرات مختصری را در هوشیاری تجربه خواهند کرد. این تغییرات می‌تواند هم در سطح هوشیاری باشد و هم در ارتباط با کیفیت آن اتفاق بیفتد. یک تومور مغزی می‌تواند منجر به طیف گسترده‌ای از تغییرات در وضعیت روانی بیمار گردد. این تغییرات ممکن است هم در رابطه با تغییرات ظریف شخصیتی باشند و هم می‌تواند منجر به کما رفتن عمیق و غیرقابل بازگشت بیمار گردد.

تشنج یا حملات صرعی

تشنج یا حملات صرعی یکی از عوارض شایع متاستاز مغزی است. زمانی که تومورهای مغزی رشد می‌کنند، می‌توانند به سلول‌های عصبی اطراف فشار وارد کرده و فعالیت الکتریکی مغز را مختل کنند. این اختلال در فعالیت الکتریکی می‌تواند باعث بروز تشنج شود. معمولا ۳۵ درصد از بیمارانی که مبتلا به تومور مغزی می‌باشند، حملات صرعی را تجربه خوهند کرد. سن، خطر بروز صرع را افزایش می‌دهد. این موضوع به ویژه در افراد بالای ۴۵ سال که مبتلا به تومور مغزی می‌باشند، صدق می‌کند.

علائم عصبی خاص

در حالی که سردرد، تغییر وضعیت روانی و صرع نتیجه رشد تومور در بخش‌های زیادی از مغز است، برخی از علائم می‌توانند نتیجه رشد تومور در محلی خاص باشند. علائم عصبی خاص، آن قسمت‌هایی از بدن را دربرمی‌گیرد که در جهت مخالف محل رشد تومور قرار دارند. بنابراین ما در آن قسمت‌ها ممکن است شاهد علائمی نظیر گزگز شدن و تغییر در عصب‌های حرکتی باشیم (مانند احساس ضعف و فلج خفیف یک طرفه).

علل متاستاز مغزی

علت اصلی متاستاز مغز، گسترش سلول‌های سرطانی از تومور اولیه به مغز است. این سلول‌ها می‌توانند از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به مغز برسند و در آن‌جا مستقر شوند. عوامل موثری که باعث بروز متاستاز مغزی می‌شوند، معمولا شامل موارد زیر هستند:

• نوع سرطان اولیه: برخی از انواع سرطان‌ها مانند سرطان ریه، سینه، روده بزرگ، کلیه و ملانوم بیشتر از بقیه به مغز متاستاز می‌دهند.
• ویژگی‌های سلول‌های سرطانی: برخی از سلول‌های سرطانی توانایی بیشتری در حرکت و ایجاد متاستاز دارند.
• اندازه و محل تومور اولیه: تومورهای بزرگ‌تر و تومورهایی که در نزدیکی رگ‌های خونی یا لنفاتیک قرار دارند، احتمال بیش‌تری برای ایجاد متاستاز دارند.
• سیستم ایمنی بدن: ضعف سیستم ایمنی بدن می‌تواند خطر متاستاز را افزایش دهد. به صورت کلی نداشتن سیستم ایمنی قوی باعث بروز بسیاری از بیماری‌ها از جمله انواع سرطان‌ها خواهد شد.

عوامل خطر متاستاز مغزی

در بخش قبلی به برخی از عللی که می‌توانند باعث ایجاد متاستاز مغزی شوند، پرداختیم. برخی از این عوامل ممکن است خطرساز باشند و متاستاز مغزی را تشدید کنند که باعث بروز انواع سرطان‌ها می‌شود. برخی از این عوامل خطرساز شامل موارد زیر هستند:

• مرحله پیشرفت سرطان: سرطان‌های پیشرفته‌تر با گسترش بیش‌تر در بدن، احتمال بیش‌تری برای ایجاد متاستاز در مغز دارند. هر چقدر سلول‌های سرطانی حرکت بیش‌تری کرده باشند، احتمال خطر بیش‌تر خواهد بود.
• اندازه تومور اولیه: تومورهای بزرگ‌تر احتمال بیشتری برای ایجاد متاستاز دارند. در این حالت اندازه و رشد تومور برای ایجاد خطر، اهمیت بسیاری خواهد داشت.
• محل تومور اولیه: تومورهایی که در نزدیکی رگ‌های خونی بزرگ قرار دارند، راحت‌تر می‌توانند سلول‌های سرطانی را به سایر قسمت‌های بدن از جمله مغز پخش کنند.

تشخیص متاستاز مغزی

تشخیص متاستاز مغزی، یعنی گسترش سرطان از یک نقطه دیگر بدن به مغز، به دلیل اهمیت زمان در درمان و پیچیدگی علائم، بسیار اهمیت دارد. پزشکان برای رسیدن به تشخیص دقیق، از ترکیبی از روش‌های مختلف استفاده می‌کنند. در این بخش به بررسی برخی از روش‌ها و مراحل تشخیص متاستاز مغز می‌پردازیم:

• جمع‌آوری اطلاعات و معاینه فیزیکی: پزشک ابتدا سؤالاتی در مورد علائم، سابقه پزشکی و انواع سرطان قبلی می‌پرسد. سپس معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که شامل بررسی علائم عصبی مانند قدرت عضلانی، هماهنگی، حس و رفلکس‌ها می‌شود.
• تصویربرداری از مغز: دقیق‌ترین روش برای تشخیص تومورهای مغزی MRI است. این نوع تصویربرداری می‌تواند اندازه، شکل و محل تومور را به وضوح نشان دهد. علاوه بر MRI سی تی اسکن نیز یکی دیگر از روش‌های تصویربرداری از مغز است. سی تی اسکن به تشخیص تومورهای مغزی کمک کند، اما دقت آن به اندازه MRI نیست.
• بیوپسی: در برخی موارد، برای تأیید تشخیص، نمونه کوچکی از بافت تومور برداشته می‌شود و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. این کار معمولاً با استفاده از یک سوزن نازک و تحت هدایت تصویربرداری انجام می‌شود.
• آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند به تشخیص نوع سرطان اولیه و ارزیابی عملکرد اندام‌های بدن کمک کند.

روش‌های درمان متاستاز مغز

درمان با توجه به اندازه و نوع تومور، محل اولیه آن و سلامت کلی بیمار می‌تواند متفاوت باشد. هدف از درمان کاهش و زدودن علائم و بهبود عملکرد بیمار است. روش‌های درمانی بسیاری برای جلوگیری از پیشرفت متاستاز مغزی وجود دارد. از انواع دارودرمانی گرفته تا حتی جراحی. در این بخش به بررسی برخی از روش‌های درمان متاستاز مغزی می‌پردازیم:

دارو درمانی

تعدادی از دارو‌ها را می‌توان برای تسکین سردرد یا درد عمومی، جلوگیری از تشنج و از بین بردن تورم بافتی (ادم) که ممکن است به دلیل تومور ایجاد شده باشد استفاده کرد. از جمله این داروها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• داروهای غیر شیمی درمانی: این داروها به منظور کاهش درد، کنترل تشنج (صرع) و کم‌کردن ورم تومور مغز تجویز می‌گردند. این داروها عبارتند از داروهای مسکن، فنی‌توئین و کورتیزون.
• داروهای شیمی درمانی: این داروها به منظور حمله و کشتن سلول‌های سرطانی که مدام در حال تقسیم می‌باشند، طراحی شده‌اند. شیمی درمانی می‌تواند باعث درمان تمامی مغز گردد. علاوه بر این، چندین محل بروز سرطان نیز می‌تواند از طریق داروهای شیمی درمانی، به طور همزمان درمان گردد.

جراحی

جراحی یکی از مهم‌ترین بخش‌های مدیریت سرطان در برخی از بیمارانی است که مبتلا به متاستاز مغزی می‌باشند. در طول جراحی، اولین بافت به منظور تائید تشخیص برداشته می‌شود. در ادامه تومور هم، برداشته می‌شود. جراحی زمانی انجام می‌گیرد که پزشک مسئول تشخیص دهد، این روش بیشتر از روش‌های دیگر باعث کاهش علائم شده و عمر بیمار را هم افزایش می‌دهد. با توجه به حساسیت این نوع جراحی در انتخاب بهترین جراح مغز و اعصاب دقت نمایید.

پرتودرمانی

روش دیگر درمان متاستاز مغزی پرتودرمانی نام دارد. از این روش برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. مانند شیمی درمانی، پرتودرمانی با دوز تقطیع شده نیز می‌تواند برای تمامی قسمت‌های مغز به کار گرفته شود. جراحی تشعشعی استریوتاکتیک که پیشرفت بزرگی در پرتودرمانی محسوب می‌شود، از یک تکنیک سه بعدی و گاما‌نایف برای هدایت کردن دوز بالایی از اشعه استفاده می‌کند. مزیت این روش، درمان ضایعاتی است که از طریق جراحی نمی‌توان آن‌ها را از بین برد. این شیوه از درمان کم‌خطر بوده و در زمان کوتاهی می‌توان به نتیجه دلخواه رسید.

 بیشتر بخوانید: چگونه می‌توان سرطان مغز را درمان کرد؟

آیا ممکن است تومورهای متاستاتیک مغز پس از درمان، مجدد عود کنند؟

بله، متاسفانه امکان عود تومورهای متاستاتیک مغز پس از درمان وجود دارد. حتی با پیشرفت‌های چشم‌گیر در درمان سرطان، احتمال بازگشت این بیماری وجود دارد. از این رو پس از اتمام درمان تومور مغزی، بیمار به مدت یک سال هر سه ماه یکبار توسط MRI یا CT تحت نظر قرار می‌گیرد. این نظارت برای تعیین این است که آیا تومور عود کرده است یا خیر. درمان تومور‌های عود‌کننده مغز با ارزیابی تومور اولیه آغاز می‌شود. اگر تومور اولیه تحت کنترل باشد، ممکن است برای درمان تومور متاستاتیک، جراحی مجدد، رادیوسرجری، پرتودرمانی یا در برخی موارد پرتودهی کل مغز انجام شود. عود مجدد تومورهای متاستاتیک می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد. باقی ماندن سلول‌های سرطانی در مغز و رشد مجدد آن‌ها می‌تواند باعث عود مجدد این تومور شود. بنابراین مراقبت های پس از درمان تومور مغزی بسیار ضروری است.

کلام پایانی

متاستاز مغزی یک بیماری پیچیده و چالش‌برانگیز است که نیازمند مراقبت‌های ویژه پزشکی است. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در تشخیص و درمان، این بیماری همچنان یک تهدید جدی برای سلامتی محسوب می‌شود. مهم‌ترین نکته برای بیماران مبتلا به متاستاز مغزی، تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب است. با مراجعه منظم به پزشک، توجه به علائم هشداردهنده و پیروی از توصیه‌های پزشک، می‌توان احتمال بهبودی و طول عمر را افزایش داد. دکتر محمد صمدیان جراح مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در امر جراحی و درمان انواع سرطان‌های مربوط به مغز، در مسیر تشخیص و درمان همراه شما هستند. ایشان با تشخیص به موقع و بررسی‌های لازم، تمام موارد مربوط به درمان را به شما اعلام می‌کنند و روش‌های درمانی متناسب با شما را پیشنهاد خواهند داد.