در ستون فقرات بدن انسان بین مهره های کمر استخوان بالشتک ها یا صفحاتی از جنس غضروف وجود دارد که به آن ها دیسک یا دیسک کمر “lumbar disc hernistion” نیز گفته میشود. کمر دارای ۵ مهره می‌باشد که در پایین آن یک استخوان مثلثی شکل به نام استخوان خاجی وجود دارد. دیسک ستون فقرات به عنوان یک ضربه گیر عمل می‌کند. دیسک ها فشار وارد بر ستون فقرات را به خود جذب و حرکت بین مهره ها را بهبود می‌بخشد. دیسک کمر دارای ساختاری ژله ای که از آب و پروتئین ساخته شده است. افراد در صورت داشتن این بیماری درد بسیاری را تحمل می‌کنند به طوری که مانع فعالیت های روزانه آنها میشود. میزان ابتلا به دیسک کمر در مردان و زنان برابر است. البته هر روز بر تعداد کسانی که با سن کم به این عارضه مبتلا می‌شوند اضافه میشود. بیماری دیسک کمر یکی از بیماری‌های ناتوان کننده‌ای است که متاسفانه امروزه شیوع بالایی پیدا کرده است و بسیاری افراد از ابتلا به آن رنج می‌برند. بی‌توجهی به آن و پیشرفت بیماری می‌تواند عواقب ناخوشایندی به دنبال داشته است.
دیسک کمر (درست یا غلط) یکی از کابوس های مردم در تمام دنیاست و بسیاری از افراد از کمردرد رنج می برند .امروزه سن ابتلا به این بیماری بسیار پایین آمده به گونه ای که دیسک کمر در جوانان نیز شیوع بسیار بالایی پیدا کرده است .از دیگر این بیماری ها متوان به گودی کمر یا قوس کمر اشاره کرد.
بین ستون فقرات غضروفی با نام دیسک وجود دارد. بیماری دیسک کمر عموما باعث فتق و پارگی دیسک کمر در لایه خارجی آن میشود.
دیسک کمر چیست؟
ستون فقرات از استخوان‌هایی که مهره نامیده میشود تشکیل شده است که نخاع و ریشه‌های عصب را در بر گرفته و از آنها محافظت می‌کند. مهره‌ها به وسیله دیسک‌های بین مهره‌ای از هم جدا شده‌اند. دیسک بین مهره‌ای مانند بالشت که ضربه را جذب می‌کند عمل کرده و باعث افزایش انعطاف پذیری ستون فقرات میشود. این دیسک‌ها از ژل‌های نرم (نوکلئوس پولپوزوس) که با حلقه سخت‌تری از غصروف فیبروزی (آنولوس فیبروز) احاطه شده‌اند تشکیل شده است.
فتق دیسک زمانی اتفاق می افتد که نوکلئوس پولپوزیس که نرم است برآمدگی پیدا کرده و به کانال نخاع نفوذ می‌کند. این برآمدگی معمولاً به عنوان دیسک برآمده یا دیسک پاره شده شناخته میشود و عارضه‌ای است که می‌تواند ریشه عصب را فشرده ساخته و به آن آسیب برساند.
بیشتر دیسک‌های کمر بین چهارمین و پنجمین مهره کمری یا بین مهره پنجم کمر و استخوان خاجی اتفاق می افتد. فتق دیسک گردن غالباً بین مهره پنجم و مهره ششم گردن یا بین مهره ششم و هفتم مهره‌های گردن به وجود می‌آید.
چرا دیسک کمر بیرون می‌زند؟
دیسک بین مهره‌ای به موازات بالا رفتن سن، مایع خود را ازدست می‌دهد و خشک میشود. در نتیجه فشردگی دیسک رخ می‌دهد که به نوبه خود می‌تواند به تخریب و تلاشی حلقه‌ی خارجی محکم دیسک بیانجامد و به این ترتیب هسته یا داخل حلقه امکان بیرون زدن از جایگاه خود و برجسته شدن را می‌یابد؛ به این عارضه بیرون زدگی دیسک کمر می‌گویند.
مبتلایان به دیسک کمر معمولا با ایستادن یا راه رفتن دچار درد می‌شوند و با استراحت، درد شان تخفیف پیدا می‌کند. امروزه ثابت شده است که بسیاری از بیماران، دارای زمینه ارثی این بیماری در خانواده خود هستند.
البته سبک زندگی امروزه، همه ما را در معرض آسیب‌های ستون فقرات قرار می‌دهد. به بیان دیگر، نشستن‌های طولانی و بویژه به شیوه نامناسب، رانندگی طولانی، فقدان فعالیت ورزشی صحیح و محیط کار نامناسب و غیراستاندارد ما را در معرض صدمه به ستون فقرات قرار می‌دهد.
به طور کلی برخی از عواملی که باعث به وجود آمدن فتق دیسک می‌شوند عبارتند از:
- آسیب دیدگی کمر یا گردن
- کشیدگی
- بلند کردن اشیا به طرز غلط
- چاقی و اضافه وزن
- استعمال دخانیات
چه عواملی موجب دیسک کمر میشود ؟
از عواملی که موجب دیسک کمر میشود فشار زیاد و ناگهانی وارد به کمر مانند بلند کردن اجسام سنگین و غیره یا فشار های کم ولی مکرر مانند کسانی که مدت طولانی پشت میز می‌نشینند. افرادی که بدون فعالیت ورزشی و طولانی مدت نشسته اند دچار قتق دیسک کمر خواهند شد. افرادی که به صورت مکرر به سمت جلو خم و یا بارها با چرخش تنه مواجه باشد احتمال دیسک کمر را افزایش می‌دهد.
موارد مشابه در جوانان نیز وجود دارد. نشستن های طولانی، رانندگی های طولانی و داشتن آرتروز ستون فقرات و فشار زیاد به مفاصل فاست و غیره از مواردی هستند که در سنین بالا رخ می‌دهند.
دیسک کمر خفیف
دیسک کمر خفیف با پارگی آنولار آغاز میشود. در این مرحله دیسک کمر سالم است و فقط یک ترک جزئی در لایه بیرونی سخت وجود دارد. هنگامی‌که دیسک کمر شدیدتر میشود فرد به مرحله پرولاپس دیسک واردشده است: در این حالت هسته پالپوس که دیسک بین مهره‌ای است و از مواد ژل‌مانند تشکیل شده است از موقعیت طبیعی خود خارج میشود، اما هنوز به لایه بیرونی متصل است. در این شرایط فیزیوتراپی ستون فقرات به کنترل درد دیسک‌های کمر خفیف کمک می‌کند. داروهای ضدالتهاب (NSAIDS) مانند آسپیرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند برای کنترل درد دیسک کمر خفیف استفاده شوند.
دیسک کمر شدید
بیرون‌زدگی دیسک مرحله اول دیسک کمر شدید است: در این مرحله هسته نرم در لایه بیرونی سخت، که پوششی قوی است که قسمت خارج از دیسک بین مهره را تشکیل می‌دهد و از مواد نرم که در مرکز دیسک وجود دارد محافظت می‌کند، شکسته است. هنگامی‌که دیسک کمر شدیدتر میشود، مرحله جداسازی دیسک شروع میشود، در این مرحله مواد داخلی دیسک بین مهره‌ای (هسته پالپوس) از طریق یک پارگی در دیواره بیرونی دیسک نشت می‌کنند و از دیسک جدا می‌شوند. در بیمارانی از درد ناشی از بیماری دیسک کمر شدید رنج می‌برند، عمل جراحی لازم است.
علائم دیسک کمر
البته از این نکته نباید غافل شوید که درد در کمر بسیار شایع است اما ممکن است این درد وجود نداشته باشد ( درد یکی از مهم ترین علائم دیسک کمر به شمار می‌آید ) و فقط علائم درد در باسن، ساق پا و کناره پا وجود داشته باشد. شدت ناراحتی ممکن است خفیف، شدید و ناتوان‌کننده باشد. معمولاً علائم ناشی از فتق دیسک کمر با فرایند بیرون زدگی ریشه‌های عصب از سطح ستون فقرات در یک طرف بدن دیده می‌شوند. آسیب دیدگی ریشه عصب (رادیکولوپاتی) باعث ایجاد درد، بیحسی و ضعف در نواحی که مقصد عصب‌ها است میشود. علائم دیسک کمر بسیار متغیر است. از جمله این علائم :
- درد در ناحیه کمر
- سوزش، بی حسی و ضعف در عضلات
- گزگز و خواب رفتگی در پاها که بیشتر به دلیل تحریک ریشه عصب توسط دیسک کمر است.
- کشیدگی درد از باسن به سمت ساق پا (که به ان سیاتیک گفته میشود زیر درد در عصب سیاتیک به سمت پایین جابجا میشود)
- مور مور شدن و بیحسی باسن یا ساق پا (پارستزیا)
- گرفتگی یا ناتوانی در پاها به خصوص در قسمت پشت زانوها
- ضعف در ناحیه کمر و شکم که موجب ضعیف شدن دیسک شده و با یک اتفاق یا فشار به اعصاب موجب کمردرد و درد ساق پا و غیره میشود.
- از دست دادن کنترل روده و مثانه
دیسک کمر شدید و پیشرفته به همراه پارگی دیسک کمر : افرادی که دیسک کمر شدید را تجربه می‌کنند از درد شدید کمر و انتشار آن به باسن و پاشنه شکایت دارند و باعث بی حسی در ناحیه پاها و کاهش تمایلات جنسی و اختلالات ادراری (کاهش یا افزایش ادرار) خواهد شد. البته ممکن است دیسک کمر خفیف نیز در صورت درگیری زیاد بر روی عصب می‌تواند این علائم را ایجادا کند.
تشخیص دیسک کمر
تشخیص دیسک کمر در منزل کار آسانی نیست اما اگر علائمی همچون تیر کشیدن در ناحیه پاها و درد و خشکی صبحگاهی را تجربه می‌کنید احتمال دیسک کمر در شما بالاست. اگر کمردردی دارید که به پا انتشار دارد و صبح که از خواب بلند می شوید کمردرد شما تشدید میشود احتمالا دیسک کمر دارید و باید بررسی شوید. پزشک ممکن است کمر شما را جهت بررسی خشکی آن بررسی نماید، به این منظور ممکن است از شما بخواهد دراز بکشید و پاهایتان را در جهات مختلف حرکت دهید تا ببیند آیا این حرکات درد ایجاد می‌نماید یا نه. تست SLR و معاینه انگشت شست و توانایی راه رفتن روی پنجه و پاشنه از مهمترین معاینات در تشخیص دیسک کمر می باشد. وی آزمایش نورولوژیک انجام می‌دهد تا میزان واکنش اعصاب، قدرت عضلات، توانایی راه رفتن و میزان حساسیت پاها به لمس، نوک سوزن و ویبره را بررسی نماید.
در اغلب موارد با معاینه بالینی و گرفتن پیشینه بیماری و خانوادگی فرد، تشخیص انجام میشود. اما اگر پزشک بخواهد ببیند که آیا عصب هم درگیر شده است یا نه، ممکن است یک یا چند آزمایش تشخیصی تجویز نماید:
- اشعه ایکس : اشعه x به تنهایی در تشخیص دیسک کمر کمک نمیکند اما ممکن است جهت تشخیص سایر علل کمر درد، مانند عفونت، تومور، انحراف ستون فقرات یا شکستگی استخوان کمک نماید.
- سی تی اسکن (CT scan) : سی تی اسکن از جهات مختلف از کمر عکس می‌گیرد و با ترکیب عکس های گرفته شده در جهات مختلف یک تصویر کامل از ستون فقرات و ساختارهای اطراف آن فراهم می‌کند و به این ترتیب به تشخیص دیسک کمر کمک بیشتری می‌نماید.
- ام آر آی (MRI) : ام آر ای جهت تشخیص محل دیسک کمر و تشخیص اینکه آیا عصب های ستون فقرات نیز درگیر شده‌اند کمک می‌نماید.
- میوگرام : با تزریق یک ماده رنگی به مایعات درون ستون فقرات، یک عکس اشعه ایکس از کمر گرفته میشود، این آزمایش نشان می‌دهد آیا در اثر بیرون زدگی دیسک کمر، فشاری روی نخاع یا اعصاب ستون فقرات ناحیه کمر وارد آمده یا نه.
- تست نوار عصب و عضله در تشخیص دیسک کمر
درمان دیسک کمر
استراحت مطلق
در مرحله اول درمان دیسک کمر فرد باید استراحت کند البته منظور چند ماه استراحت نیست بلکه ابتدا استراحت مطلق ۳ روزه بعد استراحت نسبی و انجام فعالیت های روزانه به گونه ای که متخصص طب فیزیکی و توانبخشی به بیمار آموزش می دهد.
درمان دارویی
داروهای ریلکس کننده عضلات : فردی که دچار اسپاسم عضلات شده باشد، داروهای ریلکس کننده عضلات برای آنها تجویز میشود. بی خیالی و گیجی از عوارض جانبی مصرف این داروها هستند.
داروهای ضد درد عصب : داروهایی مثل گاباپنتین (نیورونتین، گرالیز، هریزانت)، پره گابلین (لیریکا)، دولوکستین(سیمبالتا)، ترامادول (آلترام) و آمی تریپتیلین که اغلب می توانند باعث تسکین درد ناشی از عصب آسیب دیده شوند. به خاطر اینکه این داروها عوارض جانبی کمتری در مقایسه با داروهای مخدر دارند، از آنها بطور گسترده در مراحل اولیه درمان دیسک کمر استفاده می شود.
مسکن ها : در صورت خفیف بدن دیسک کمر پزشک داروهایی همچون ایبو پروفن (آدویل، مورتین IB، و سایر داروهای مانند آن) یا ناپروکسین (آلیو و سایر داروهای مانند آن) را تجویز می‌کند.
مخدرها : در صورتی که با مسکن های عادی فرد بهبود پیدا نکند از داروهای مخدر مانند کودئین یا ترکیب استامینوفن با اکسی کدون (داروهایی مثل پرکوست، اکسی کانتین، و سایر داروهای مانند آن) برای یک دوره کوتاه تجویز میشود. گیجی، حالت تهوع، یبوست و بی خیالی همگی از عوارض جانبی مصرف این داروها هستند.
چه موقع بیمار نیاز به جراحی دارد؟
اگر دیسک فقط درد داشته باشد، ابتدا باید درمان طبی شود. اگر درد کمر و درد سیاتیکی دارد ولی نقص عصب به‌وجود نیاورده، باز هم باید درمان طبی شود. درمان طبی هم شامل استراحت، داروی ضد التهاب، ضد درد و صبر است. ممکن است فرد یک هفته بخوابد و ببیند ۸۰ درصد دردش از بین رفته، بعد از آن باید احتیاط کند که خم نشود و وسیله سنگین بلند نکند تا درد دوباره تشدید نشود. سپس با ورزشی مثل شنا بتوانند عضلات را تقویت کنند تا ستون فقرات را محکم نگه دارد.
اما زمانی که دررفتگی دیسک کمر باعث شد که در اندام‌های تحتانی، گزگز و کرختی، بعد بی حسی ایجاد شد و قدرت عضله کاهش پیدا کرد، سریعاً باید تحت عمل جراحی قرار گیرد و تکه دیسک را دربیاورند. خوشبختانه سلول‌های دیسکی که باقی میمانند قدرت بازساخت دارند، در نتیجه اگر دیسک تخلیه شود و مقداری سلول باقی بماند، مقداری از دیسک را باز‌سازی می‌کند ولی هیچ وقت، ارتفاع این دیسک با ارتفاع دیسک‌های بالا و پایین، یکی نخواهد بود و کمتر میشود.
روش های جراحی
تزریق در ناحیه اپیدورال (ترنسفورمینال)
تزریق استروئید حاوی کورتیکو استروئید به ناحیه اپیدورال می تواند تاثیر ضد التهاب در این ناحیه داشته و درد بیمار در نتیجه وارد شدن فشار به عصب را به سرعت بر طرف کند.
جراحی بسته دیسک کمر با لیزر
جراحی بیرون زدگی دیسک کمر با لیزر (PLDD) به صورت سرپایی و با استفاده از بی حسی موضعی بر روی بیمار انجام می شود. این روش جراحی به این صورت است که یک سوزن نازک به دیسک دچار فتق با کمک گرفتن از عکس رادیولوژی وارد سپس یک فیبر نوری از طریق سوزن به دیسک وارد شده و انرژی لیزر از طریق این فیبر به محل تابانده می شود. با این کار بخش کوچکی از هسته دیسک را می‌توان تبخیر و باعث ایجاد فضای خالی در محل دیسک شود که فشار سطح متورم دیسک بر روی ریشه عصب را کاهش داده و باعث تسکین درد بیمار می شود. بیمار بلافاصله تاثیر این جراحی را خواهد دید.
تزریق اوزون
تزریق گاز اوزون می تواند باعث تحریک و فعال کردن آنزیم هایی شود که نقش موثر در فعالیت پر اکسید و رادیکال های آزاد دارند. به این ترتیب تزریق اوزون می تواند وضعیت سیستم ایمنی بدن را بهبود بخشیده و به بر طرف شدن علائم دیسک کمر کمک موثر کند. این تزریق معمولاً با کمک دستگاه سی آرم انجام می شود.
تمرینات ورزشی
توضیحات و تصاویر تمرینات ورزشی مناسب بعد از جراحی دیسک کمر را در ” ورزش های بعد از جراحی دیسک کمر ” می توانید مشاهده کنید.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی یکی از روش های درمان بدون جراحی دیسک کمر محسوب میشود. روش های فیزیوتراپی نه تنها می تواند کاهش فوری درد بیمار شود بلکه علاوه بر این به شما آموزش می دهد چگونه وضعیت بدن خود را به صورتی حفظ کنید که از ایجاد آسیب های احتمالی بعدی پیش گیری شود.
ازتکنیک های فیزیوتراپی
- ماساژ عمیق بافت
- گرما و سرما درمانی
- تحریک الکتریکی عضلات از روی پوست
- تحریک الکتریکی عضلات از روی پوست
درمان دستی
درمان دستی به این شکل است که با وارد کردن فشار به یک مفصل در ستون فقرات استفاده میشود. درمان دستی با دست یا یک ابزار خاص به نام ترکشن می‌توان انجام داد. در این روش نیروی مناسب و کنترل شده به مفصل به صورت ملایم یا قوی وارد می شود و سرعت وارد کردن فشار می تواند آهسته تا سریع باشد. این روش درمان بی خطر و ایمن است که توسط یک فرد متخصص بر روی بیمار مبتلا به دیسک کمر انجام می شود.عوارض جدی در نتیجه این روش درمانی به ندرت اتفاق می افتد.
دیدگاه کاربران
باسلام وعرض ادب ؛
سوال من ا ز شما اساتید وپزشکان این است که آیا در عمل فتق کشاله ران احتمال اینکه عصب فمورال آسیب ببیند وجود دارد یا خیر؟
باتشکر فراوان
خیلی ممنون از این مطلب کاربردی