جراحی صرع: انواع روش‌ها +ویدئوی جراحی

بیماری صرع از جمله اختلالاتی است که می‌تواند زندگی روزمره فرد را با چالش مواجه کند. در صورتی که این بیماری با داروهای ضدتشنج کنترل نشود، تاثیر آن بر کیفیت زندگی بیمار می‌تواند بسیار شدید و مخرب باشد. حملات مکرر تشنجی می‌توانند عملکرد شغلی، تحصیلی و اجتماعی فرد را مختل کرده و حتی خطر آسیب‌های جسمی را افزایش دهند. در چنین شرایطی، جراحی صرع (Epilepsy Surgery) می‌تواند به عنوان یک گزینه درمانی موثر مطرح شود. جراحی صرع زمانی در نظر گرفته می‌شود که محل شروع تشنج در مغز به‌ وضوح مشخص شده و قابل برداشت یا کنترل باشد. این نوع جراحی با هدف کاهش تعداد و شدت حملات تشنجی یا در برخی موارد، توقف کامل آن‌ها انجام می‌شود. بسته به نوع صرع و محل دقیق فعالیت تشنجی، روش‌های مختلفی برای جراحی وجود دارند. انتخاب بهترین روش جراحی نیازمند بررسی دقیق تصویربرداری‌های مغزی، نوار مغز (EEG) و ارزیابی‌های روان‌شناختی است. در این مسیر، مشاوره با پزشکان متخصص و ماهر اهمیت بسیاری دارد. دکتر محمد صمدیان، جراح و متخصص مغز و اعصاب، با تکیه بر سال‌ها تجربه تخصصی در زمینه صرع مقاوم به درمان، آماده ارائه ارزیابی دقیق و اجرای روش‌های پیشرفته جراحی صرع هستند. در ادامه با انواع روش‌های جراحی توسط ایشان آشنا خواهیم شد.

جراحی صرع چیست؟

جراحی صرع روشی است که در آن ناحیه‌ای از مغز که منشا تشنج است را از بین‌ می‌برند یا تغییر‌ می‌دهند. ‌جراحی تشنج اولین روش درمانی برای درمان این بیماری نیست اما زمانی مورد توجه قرار‌ می‌گیرد که حداقل دو داروی ضد تشنج در کنترل علائم، ناتوان باشند. ‌هدف از جراحی صرع از بین بردن تشنج یا محدود کردن شدت آن‌ در صورت تجربه ناموفق استفاده از داروها است. ‌جراحی صرع تضمین ۱۰۰٪ برای حذف کامل تشنج نیست، اما در بسیاری از موارد می‌تواند تعداد، شدت و دفعات حملات را کاهش دهد و در نتیجه، کیفیت زندگی فرد را به‌طور قابل توجهی بهبود بخشد. البته  لازم به ذکر است که این جراحی باید تحت نظر پزشک متخصص و جراح مغز و اعصاب حرفه‌ای انجام شود و با دستور و تشخیص جراح، نوع جراحی تعیین شود. جراحی صرع (Epilepsy surgery) انواع مختلفی دارد که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

انواع روش‌های جراحی صرع

برای این نوع جراحی روش‌های مختلفی وجود دارند که پزشک جراح با توجه به علائم و شرایط بیمار، تصمیم می‌گیرد چه نوعی از آن را برای بیمار انجام دهد. همچنین نوع جراحی تا حد زیادی به محل نورون‌های محرک تشنج و سن بیمار بستگی دارد. در ادامه به بررسی انواع روش‌های جراحی صرع و نحوه انجام آن‌ها می‌پردازیم:

جراحی رزکسیون (Surgical Resection)

جراحی رزکسیون (Surgical Resection) یکی از اصلی‌ترین و موثرترین روش‌های جراحی برای درمان صرع مقاوم به دارو است. در این روش، جراح مغز و اعصاب بخشی از مغز را که منشا حملات تشنجی است، شناسایی کرده و آن را حذف یا غیرفعال می‌کند. این جراحی می‌تواند در بسیاری از موارد باعث قطع کامل تشنج‌ها شود. جراحی رزکسیون روش‌های مختلفی دارد که با توجه به محل و شدت ضایعه مغزی و شرایط بالینی بیمار، انتخاب می‌شوند و اغلب نتایج قابل توجهی در کاهش یا قطع حملات تشنجی دارند. برخی از رایج‌ترین این روش‌ها عبارت‌اند از:

• ضایعه‌برداری (Lesionectomy)
• لوبکتومی (Lobectomy)
• مولتی‌لوبار رزکسیون (Multilobar Resection)
• نیمکره‌برداری یا همیسفرکتومی (Hemispherectomy)
• لیزر درمانی حرارتی بینابینی (LiTT)
• درمان فرسایشی استریوتاکتیک با فرکانس رادیویی (SRAT)

جراحی انفصال (Surgical Disconnection)

در جراحی‌های انفصال، هدف این نیست که بخشی از مغز برداشته شود، بلکه تلاش می‌شود تا راه‌های ارتباطی میان نواحی‌ای از مغز که تشنج از آن‌جا آغاز می‌شود با سایر بخش‌های سالم مغز، قطع شوند. این قطع ارتباط باعث می‌شود تشنج‌ها گسترش نیابند یا شدتشان کاهش پیدا کند. جراحی انفصال روش‌هایی دارد که شامل موارد زیر هستند: 

• کورپوس کالوزوتومی (Corpus Callosotomy): در این روش، دسته‌ای از فیبرهای عصبی به نام «کورپوس کالوزوم» که دو نیمکره مغز را بهم متصل می‌کند، بریده می‌شوند. این جراحی بیشتر برای بیمارانی به کار می‌رود که دچار تشنج‌های ناگهانی و شدید دوطرفه مانند افتادن‌های ناگهانی یا تشنج‌های همراه با زمین خوردن هستند. کالوزوتومی باعث می‌شود تشنج از یک نیمکره مغز به دیگری منتقل نشود و در نتیجه شدت حملات کمتر شوند.
• برش‌های زیر نرم‌شامه‌ای (Multiple Subpial Transections): زمانی که ناحیه‌ای از مغز که تشنج از آن‌جا شروع می‌شود، بخش مهمی از مغز است و نمی‌توان آن را برداشت، این روش به کار برده می‌شود. در روش برش زیر نرم شامه‌ای، جراح چندین برش سطحی در قشر مغز ایجاد می‌کند که باعث قطع ارتباطات افقی بین سلول‌های عصبی می‌شود. با این کار، تشنج بدون آنکه به نواحی مجاور سرایت کند، کنترل می‌شود.

جراحی لیزونکتومی

یکی از روش‌های جراحی موثر در درمان صرع مقاوم به دارو، جراحی لیزونکتومی است که در آن ضایعه‌ای ساختاری و مشخص در مغز بیمار که منبع اصلی تشنج‌ها محسوب می‌شود، به همراه مقدار اندکی از بافت اطراف آن برداشته می‌شوند. این ضایعه می‌تواند شامل: تومورهای مغزی، ناهنجاری‌های عروقی، اسکارهای مغزی یا دیسپلازی قشری باشد و از طریق تصویربرداری‌های دقیق مانند MRI و نوار مغزی تشخیص داده می‌شوند. لیزونکتومی در بیمارانی قابل انجام است که محل دقیق شروع تشنج مشخص شده باشد و برداشت آن ناحیه بدون ایجاد اختلال در عملکردهای حیاتی مغز امکان‌پذیر باشد.

درمان حرارتی بینابینی لیزر (LITT)

از دیگر روش‌های جراحی صرع می‌توانیم به جراحی بینابینی از طریق لیزر اشاره کنیم. این روش با بهره‌گیری از فناوری‌های دقیق تصویربرداری و انرژی لیزر، به پزشکان این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به جراحی باز جمجمه، ناحیه‌ای از مغز که عامل ایجاد تشنج است را به‌ صورت هدفمند تخریب کنند. در ابتدا، از تصویربرداری MRI با وضوح بالا برای تعیین محل دقیق کانون تشنج استفاده می‌شود. سپس جراح از یک پروب لیزری نازک استفاده می‌کند که از طریق یک سوراخ کوچک در جمجمه وارد مغز می‌شود و دقیقا به ناحیه مورد نظر هدایت می‌شود. پس از قرارگیری صحیح، انرژی لیزر با دمای کنترل‌ شده به ناحیه مشخص تابانده شده و سلول‌های مسئول تشنج را از بین می‌برد. سیستم MRI در حین عمل به‌ صورت همزمان دمای بافت‌های اطراف را بررسی می‌کند تا از آسیب به نواحی سالم جلوگیری شود. این روش به‌دلیل کم‌ تهاجمی بودن، با دوره نقاهت کوتاه‌تر، درد کمتر بعد از عمل و بازگشت سریع‌تر به فعالیت‌های روزمره همراه است.

رادیوسرجری استریوتاکتیک (Stereotactic Radiosurgery)

هنگامی که جراحی باز برای برخی از انواع صرع بیش از حد پرخطر باشد، روش‌هایی مانند کند و سوز لیزی استریوتاکتیک یا جراحی رادیولوژیک استریوتاکتیک می‌توانند گزینه‌های درمانی مناسبی محسوب شوند. در این روش‌ها، پزشکان با هدایت دقیق پرتوهای اشعه به ناحیه‌ای از مغز که منشا تشنج‌ها است، تلاش می‌کنند تا آن بافت را تخریب کرده و به این وسیله تشنج‌ها را بهتر کنترل کنند.

کاشت دستگاه تحریک عصبی‌

کاشت دستگاه تحریک‌ کننده عصبی یکی از روش‌های نوین و کم‌تهاجمی در درمان صرع مقاوم به دارو است که با هدف کاهش شدت و دفعات تشنج انجام می‌شود. در این روش، یک دستگاه کوچک و قابل برنامه‌ریزی در بدن فرد، که معمولا در ناحیه سینه کاشته می‌شود از طریق سیم‌هایی به عصب واگ یا نواحی خاصی از مغز متصل می‌گردد. این دستگاه با ارسال پالس‌های الکتریکی منظم، فعالیت غیر طبیعی سلول‌های عصبی را که عامل ایجاد تشنج هستند، مهار می‌کند. از این روش برای بیمارانی استفاده می‌شود که داروهای ضدصرع برای آن‌ها تاثیر کافی نداشته‌اند و یا امکان جراحی برداشتی برای آن‌ها وجود ندارد. کاشت تحریک‌ کننده عصبی می‌تواند برای افرادی که به درمان‌های معمول افسردگی مانند دارو، روان‌درمانی یا حتی شوک درمانی پاسخ مناسبی نداده‌اند، نیز مفید واقع شود. این روش برای بیماران بالای ۴ سال و مبتلا به صرع خفیف تا متوسط که تشنج‌هایشان با درمان دارویی کنترل نمی‌شود، پیشنهاد می‌شود. 

در ویدئوی زیر بخشی از روند جراحی صرع توسط دکتر محمد صمدیان را می‌توانید مشاهده کنید.

چه کسانی کاندیدای جراحی صرع هستند؟

جراحی صرع یکی از روش‌های موثر درمانی برای افرادی است که با وجود مصرف داروهای مختلف ضد تشنج، هنوز هم دچار تشنج‌های مکرر و مشکل‌ساز هستند. این روش زمانی بیشترین موفقیت را دارد که محل شروع تشنج‌ها در مغز به ‌خوبی مشخص باشند و فقط در یک نقطه محدود باقی بمانند. همچنین اگر بتوان این ناحیه را بدون آسیب به عملکردهای حیاتی مثل حافظه، بینایی، گفتار یا حرکت برداشت یا از بقیه مغز جدا کرد، نتیجه جراحی بهتر خواهد بود. به‌طور خلاصه، کسانی که شرایط زیر را دارند گزینه‌های مناسبی برای جراحی صرع هستند:

• اشخاصی که تشنج آن‌ها از یک نقطه مشخص در مغز شروع می‌شود و به بقیه مغز پخش نمی‌شود.
• افرادی که در اسکن MRI یک ناحیه غیرطبیعی مشخص دارند که با نتایج نوار مغز ویدئویی (EEG) همخوانی دارد.
• بیماران مبتلا به آسیب در ناحیه هیپوکامپ در یک سمت مغز که با یافته‌های EEG نیز تایید شده است.
• افرادی که دچار آسیب در هیپوکامپ هستند، اما نوار مغزشان خیلی با آن هماهنگ نیست؛ با این حال مشخص است که تشنج از یک نقطه خاص شروع می‌شود.
• افرادی که در MRI ناهنجاری‌های واضح و نقطه‌ای در مغز دارند.
• بیمارانی که صرع آن‌ها از لوب گیجگاهی (تمپورال) مغز منشا می‌گیرد، اما MRI چیزی را نشان نمی‌دهد، در حالی که دو یا چند تست دیگر به‌صورت تکراری محل تشنج را به‌خوبی مشخص کرده‌اند.

مراقبت‌های بعد از جراحی صرع

بعد از انواع جراحی صرع لازم است بیماران اقدامات و نکات مراقبتی را به شکل صحیح انجام داده تا عوارض جراحی به حداقل برسند. پزشک جراح تمام دستورات و نکات مراقبتی بعد از جراحی را به بیمار ارائه داده و بیمار را از هرگونه عوارض احتمالی نیز آگاه می‌سازد. برخی از اقدامات و مراقبت‌های بعد از جراحی صرع عبارت‌اند از:

• پیگیری روان‌پزشکی یا روان‌شناختی: افرادی که زمینه اضطراب یا افسردگی دارند، باید قبل از جراحی ارزیابی روان‌پزشکی شوند و بعد از آن هم تحت نظر روان‌پزشک باقی بمانند تا در صورت نیاز، دارو یا روش درمانی جدیدی دریافت کنند.
• کنترل تغییرات خلق و خو: برخی بیماران ممکن است بعد از جراحی با تغییرات خلقی مانند: تحریک‌پذیری، اضطراب یا حتی احساس غم و افسردگی مواجه شوند که این موارد موقتی هستند و با کمک حرفه‌ای قابل مدیریت خواهند بود.
• استراحت کافی و خواب منظم: خواب کافی برای بهبود مغز و کاهش احتمال عود تشنج حیاتی است. بیمار باید محیطی آرام برای استراحت داشته باشد و از بی‌خوابی یا بیدار ماندن‌های طولانی پرهیز کند.
• مراجعه منظم به پزشک جراح و متخصص مغز و اعصاب: بررسی بهبودی با اسکن‌های دوره‌ای، تست‌های نورولوژیک و تنظیم مجدد داروهای ضد تشنج یا قطع تدریجی آن‌ها، زیر نظر پزشک انجام می‌شود.
• بازتوانی شناختی یا حرکتی در صورت نیاز: اگر جراحی باعث مشکلاتی در گفتار، حافظه یا حرکت شده باشد، فیزیوتراپی یا کاردرمانی برای رفع این مشکلات، کمک‌کننده خواهند بود.

عوارض و خطرات جراحی صرع

جراحی صرع اگرچه برای بسیاری از بیماران فرصتی برای کنترل یا حتی توقف کامل تشنج‌ها فراهم می‌کند، اما مانند هر عمل مغزی، بدون خطر نیست. بسته به نوع جراحی، محل دقیق آن در مغز و وضعیت جسمی و روانی بیمار، احتمال بروز عوارضی وجود دارد. این عوارض ممکن است بلافاصله بعد از عمل ظاهر شوند یا در طول زمان خود را نشان دهند. مهم‌ترین عوارض احتمالی جراحی صرع شامل موارد زیر هستند:

• اختلال در حافظه یا گفتار: اگر ناحیه جراحی در بخش‌هایی از مغز باشد که مسئول گفتار یا حافظه است (مثل لوب تمپورال)، ممکن است بیمار پس از عمل دچار فراموشی یا مشکل در پیدا کردن واژه‌ها شود. این مشکل در برخی افراد موقتی است، اما در دیگران ممکن است طولانی‌مدت باقی بماند.
• تغییرات خلقی و روانی: در افرادی که قبل از جراحی سابقه افسردگی یا اضطراب دارند، احتمال بدتر شدن وضعیت روحی بعد از عمل وجود دارد. همچنین در برخی افراد، به دلیل تغییرات شیمیایی یا ساختاری مغز، ممکن است خلق‌وخو ناپایدار شود.
• اختلالات حرکتی یا ضعف عضلانی: اگر جراحی به نواحی کنترل‌ کننده حرکت مربوط باشد، ممکن است یک سمت بدن دچار ضعف یا اختلال حرکتی شود. این حالت با فیزیوتراپی و حرکات توان‌بخشی قابل بهبود است.
• تشنج‌های باقی‌مانده یا جدید: در برخی موارد، تشنج‌ها پس از جراحی به‌طور کامل از بین نمی‌روند یا حتی نوع جدیدی از تشنج ظاهر می‌شود. در این صورت، بیمار همچنان نیاز به دارو یا درمان مکمل دارد.
• عفونت یا خونریزی مغزی: هر جراحی باز مغزی با احتمال اندک عفونت، خونریزی مغزی یا آسیب به بافت اطراف همراه است. مراقبت‌های بعد از عمل و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای پیشگیری از این عوارض حیاتی هستند.
• تورم مغز یا افزایش فشار داخل جمجمه: این عارضه ممکن است باعث سردرد شدید، تهوع یا کاهش سطح هوشیاری شود. در صورت بروز این حالت نیاز است سریعا با پزشک جراح مشورت کنید.

آیا ورم مغزی کشنده است؟

نتایج بیماری و موفقیت در جراحی صرع چگونه است؟

نتایج جراحی صرع برای هر بیمار متفاوت است و به عوامل متعددی بستگی دارد، اما در بسیاری از موارد می‌تواند به کاهش چشمگیر تعداد و شدت تشنج‌ها منجر شود یا حتی باعث توقف کامل آن‌ها شود. افرادی که تشنج‌هایشان منشا مشخصی در مغز دارد و سایر شرایط پزشکی را به خوبی کنترل کرده‌اند، بیشترین شانس موفقیت را دارند. در برخی بیماران، لازم است قبل از جراحی اصلی، سیم‌های الکترودی کوچکی در مغز کاشته شوند تا محل دقیق شروع تشنج مشخص شود. به‌طور کلی، حدود ۵۰ درصد از بیماران بعد از جراحی عصبی، کنترل بهتری بر تشنج‌های خود پیدا می‌کنند. در جراحی‌هایی مثل رزکسیون این عدد به ۵۰ تا ۸۵ درصد می‌رسد. مشاوره با جراح قبل از عمل، دید بهتری نسبت به نتایج قابل انتظار و احتمال موفقیت خواهد داد. به صورت کلی عواملی که در نتیجه جراحی تاثیرگذار هستند، عبارت‌اند از:

• نوع تشنج
• فراوانی و شدت تشنج
• ناحیه درگیر مغز
• نوع عمل جراحی
• سن بیمار
• وجود بیماری‌های زمینه‌ای دیگر

کلام پایانی 

جراحی‌های صرع می‌توانند نقطه عطفی در زندگی افرادی باشد که سال‌ها با تشنج‌های مکرر و کنترل‌ نشده درگیر بوده‌اند. از روش‌های رزکسیون و قطع ارتباط گرفته تا درمان‌های کم‌تهاجمی‌تر مثل لیزر یا کاشت محرک عصبی، همگی با هدف کاهش یا توقف کامل تشنج‌ها طراحی شده‌اند. انتخاب بهترین روش جراحی به شرایط خاص هر بیمار، محل شروع تشنج و سلامت کلی مغز بستگی دارد. البته موفقیت جراحی به عوامل متعددی وابسته است و نیازمند ارزیابی دقیق، بررسی‌های تصویربرداری پیشرفته و تصمیم‌گیری تیمی متخصص است. دکتر محمد صمدیان، جراح و متخصص مغز و اعصاب و از چهره‌های شناخته‌ شده در حوزه جراحی‌های پیشرفته صرع، با بهره‌گیری از به‌روزترین روش‌های درمانی و تیمی مجهز، آماده هستند تا در مسیر تشخیص، درمان و بازگشت به زندگی عادی همراه شما باشند.

سوالات متداول