از چه راهی بفهمیم دیسک کمر داریم؟ راه های تشخیصی دیسک

بیماری فتق دیسک کمر که به صورت عامیانه به آن دیسک کمر گفته می‌شود عارضه‌ای است که در اثر وارد شدن فشار زیاد به مهره‌های کمر یا ضعیف شدن مفصل‌های کمر در اثر عوامل مختلف حاصل می‌شود. اگر چه در بیشتر موارد، علائمی برای تشخیص دیسک کمر موجود است اما گاهی بدون وجود علامت هم، ممکن است فرد به این بیماری مبتلا باشد. اینکه از چه راهی بفهمیم دیسک کمر داریم را در این مقاله بررسی خواهیم کرد. ابتدا به توضیح مختصری از آناتومی ستون فقرات می‌پردازیم:

آناتومی ستون فقرات

ستون فقرات به شکل S و شامل ۳۳ استخوان مجزا است که هر یک از این استخوان‌ها یک مهره نام دارد. هر مهره یک تنه‌ی استخوانی در جلو و یک قوس استخوانی در عقب دارد. قوس استخوانی به عنوان یک کانال نخاعی، نخاع و اعصاب نخاعی را دربردارد. بین مهره‌ها ساختمانی غضروفی به نام دیسک قرار دارد که وظیفه‌ی آن‌ها جذب و خنثی‌سازی نیروهای وارده به ستون فقرات است. ساختار دیسک بین مهره‌ای شامل یک هسته‌ی ژله‌ای مانند، یک حلقه‌ی دیسکی در اطراف هسته و صفحات غضروفی در بالا و پایین آن‌ها می‌باشد و قابلیت جذب و دفع آب را دارد. وظیفه‌ی دیسک کمک به راحت حرکت کردن مهره‌ها بر روی هم است؛ زیرا در هنگام فشار عمودی، آب خود را از دست داده و در هنگام استراحت، آب را جذب کرده و به ارتفاع اولیه باز می‌گردد.
مهره‌های ستون فقرات به پنج گروه مهره‌های گردنی، مهره‌های سینه‌ای، مهره‌های کمری، مهره‌های خاجی و ناحیه‌ی دنبالچه تقسیم می‌گردند. مهره‌های گردنی با بالاترین دامنه‌ی حرکتی برای تحمل وزن سر بوده و از C1 تا C7 نامگذاری شده‌اند. عملکرد مهره‌های سینه‌ای، نگه‌داشتن قفسه‌ی سینه، محافظت از قلب و ریه است و شامل دوازده مهره با نام T1 تا T12 است. مهره‌های کمری بزرگترین اندازه در بین مهره‌ها را دارا هستند، وزن بدن را تحمل کرده و فشار ناشی از بلند کردن اجسام را جذب می‎کنند. این مهره‌ها پنج عدد هستند که از L1 تا L5 نامگذاری شده‌اند. وظیفه‌ی مهره‌های خاجی اتصال ستون فقرات به استخوان لگن است که شامل پنج مهره است. چهار مهره‌ی پایانی که به هم چسبیده‌اند، رباط‌ها و عضلات کف لگن را به هم مرتبط می‌سازند که ناحیه‌ی دنبالچه نام دارند.

دیسک کمر چگونه ایجاد می‌شود؟

عوامل بسیاری سبب می‌شود مایع ژلاتینی دیسک که حاوی مقدار زیادی آب است کاهش یافته و با از دست رفتن انعطاف‌پذیری آن‌ها، حرکت دو مهره‌ی مجاور سخت شده، مهره‌ها ساییده شده و دچار فرسایش شوند. در این حالت، با وارد آمدن فشار بر روی کمر و در واقع بر روی دیسک‌ها، مایع از جای خود بیرون زده، عصب ستون فقرات تحت تاثیر قرار گرفته، خون‌رسانی به مغز کاهش یافته و درد ایجاد می‌شود. این عارضه همان فتق دیسک کمر است. ژنتیک، سن بالا، وزن بالا، کم تحرکی، انجام حرکات ورزشی نامناسب، بلند کردن اجسام بسیار سنگین، ضربه بر روی کمر، سقوط از ارتفاع، استعمال دخانیات، سرفه‌های مزمن و بارداری از جمله عوامل ایجاد و تشدید کننده‌ی دیسک کمر هستند.

راه های تشخیص دیسک کمر

در اینجا به بررسی راه‌های تشخیص فتق دیسک کمر می‌پردازیم:

درد: درد خفیف تا درد آزاردهنده که تیز و تیرکشنده یا مبهم در ناحیه‌ی کمر باشد می‌تواند هشداری برای فتق دیسک کمر باشد. اینکه محل فتق دیسک کمر در کدام مهره باشد در ایجاد درد در ناحیه‌ی گردن، کمر یا پا موثر است.

ضعف عضلانی: فتق دیسک کمر باعث ایجاد فشار زیادی بر روی اعصاب درون ستون فقرات شده و این موضوع به ضعف عضلانی منجر می‌شود.

بی‌حسی: بی‌حسی در شانه‌ها، بازوها و دستها، پایین پاها و کف پا یکی از علائم وجود فتق دیسک کمر است.

احساس گزگز: فشار بر روی اعصاب موجود در کانال نخاعی، باعث احساس گزگز در هر یک از نقاط کمر، پا یا لگن همراه با درد یا بدون درد می‌شود.

احساس سوزش: احساس سوزش در ناحیه‌ی کمر یکی از علائم اصلی فتق دیسک کمر می‌باشد.

اسپاسم عضلات: گرفتگی عضلات کمر به صورت یک واکنش انقباضی را اسپاسم عضلات کمری می‌نامند که گاهی به صورت برآمدگی هم قابل لمس است.

بی‌اختیاری: از دست دادن کنترل مثانه و روده می‌تواند یک علامت هشدار دهنده برای فتق دیسک کمری باشد.

توجه کنید که با مشاهده‌ی علائم دیسک کمر باید به پزشک متخصص مراجعه کنید تا با مصاحبه و معاینه، بتواند درمان را شروع و از پیشرفت این بیماری جلوگیری کند.

راه تشخیص دیسک کمر توسط پزشک

با مراجعه به پزشک، ابتدا سوالاتی درباره‌ی نوع درد و محل آن، شرایط زندگی فرد شامل: شغل بیمار، سابقه‌ی بیماری و سابقه‌ی بیماری ژنتیکی از فرد پرسیده می‌شود. حال با داشتن این اطلاعات و معاینه‌ی فیزیکی که به صورت زیر است، مراحل تشخیص کامل می‌گردد.

تست راه رفتن: راه رفتن غیرطبیعی یا کند راه رفتن ناشی از درد، پزشک را به وجود فتق دیسک کمر مشکوک می‌سازد.

بررسی عصبی: در این معاینه، پزشک از بیمار می‌خواهد روی نوک انگشتان پا راه برود تا قدرت عضلات و رفلکس‌ها را بررسی کند.

تست دامنه‌ی حرکت: در این حالت پزشک از بیمار می‌خواهد که به جلو، عقب و طرفین خم شود.

تست بالا بردن پا: در این تست، پزشک از بیمار می‌خواهد که به پشت دراز بکشد و پاهای خود را به آرامی بالا برده تا زمانی که دچار درد گردد. اگر این درد در بالا بردن پا در زاویه‌ی سی درجه تا هفتاد درجه ایجاد گردد، فتق دیسک کمر تشخیص داده می‌شود.

معاینه‌ی ستون فقرات: اگر ستون فقرات در قسمت پایین کمر دارای التهاب باشد، پوست غیرطبیعی یا حساس به لمس است. این نشانه هم ممکن است از عارضه‌ی فتق دیسک کمر ناشی شود.

تست‌های تصویربرداری: آزمایش‌های تصویربرداری به تنهایی نمی‌توانند فتق دیسک کمر را تشخیص دهند. اما با این حال، دقیق‌ترین راه برای تشخیص فتق دیسک کمر در حال پیشرفت و محل آن و نوع عصب آسیب دیده، استفاده از ام‌آر‌آی است. اگر به دلیلی ام‌آرآی برای فرد مضر باشد، سی‌تی‌اسکن از ناحیه‌ی کمر توصیه می‌گردد. از عکس‌برداری رادیولوژی هم به تنهایی نمی‌توان برای تشخیص فتق دیسک کمر استفاده کرد؛ اما به کمک آن می‌توان مشکلات مانند شکستگی و ناهنجاری استخوانی، عفونت، تومور یا سایر مشکلات ستون فقرات را تشخیص داد و فتق دیسک کمر در این حالت رد می‌شود.

درمان دیسک کمر

در صورت تشخیص قطعی دیسک کمر توسط پزشک، به فرد پیشنهاد می‌گردد که روش‌های درمانی زیر را در پیش گیرد:

• فیزیوتراپی: فیزیوتراپیست می‌تواند در بهبود وضعیت قرارگیری بدن و تقویت عضلات آن از طریق دادن تمریناتی برای کشش ستون فقرات و برداشتن فشار از روی مهره‌ها به فرد بیمار کمک کنند.
• درمان‌های کایروپراکتیک: این نوع درمان که یک درمان دستی است به تنظیم و ترازبندی ستون فقرات آسیب‌دیده در ناحیه‌ی کمر کمک می‌کند.
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی: در زمان شروع تمرینات فیزیوتراپی، این داروها به کاهش التهاب و درد کمک می‌رساند.
• تزریق اپیدورال داروهای استروئیدی: تزریق این داروها یک راه تشخیص و تسکین درد است.
• جراحی: اگر بعد از درمان‌های بالا، بیمار همچنان درد زیادی را احساس کند، جراحی دیسک کمر برای برداشتن ماده‌ی خارج شده از دیسک پیشنهاد می‌گردد. در حالت پیشرفته‌ی این بیماری، پزشک جراح ناچار به برداشتن کل دیسک بین مهره شده و عمل فیوژن مهره‌ها با ابزارهای فلزی انجام می‌شود.