تومور متاستاتیک مغز به‌عنوان یک تومور ثانویه تعریف میشود که از متاستازهای سرطان دیگری در مغز منشأ می‌گیرد. بافتی که آن را تشکیل می‌دهد، یعنی توسط سلول‌های سیستم عصبی مرکزی تشکیل نمی‌شود، بلکه توسط سلول‌هایی که از تومورهای منشأ سایر قسمت‌های بدن مهاجرت می‌کنند، در سیستم عصبی مرکزی مستقر می‌شوند. متاستازهای مغزی ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از کشف و درمان تومور اولیه رخ دهد.
تومور متاستاتیک مغز چقدر گسترده است
بر اساس مطالعات، متاستازهای مغزی بر ۲۰ تا ۴۰ درصد از بیماران سرطانی که از بیماری اولیه جان سالم به درمی‌برند، تأثیر می‌گذارد. در بیش از نیمی از موارد، تشخیص زمانی انجام میشود که بیش از یک ضایعه مغزی وجود داشته باشد. در اکثر موارد متاستازها در یکی از نیمکره‌ها، در ۱۵ درصد موارد در مخچه و در ۵ درصد در ساقه مغز قرار دارند.
بروز متاستازهای مغزی در طول زمان عمدتاً به دو دلیل افزایش‌یافته است:
- ابزارهای تشخیصی دقیق‌تر که به ما امکان می‌دهد مناطقی از مغز را مطالعه کنیم که زمانی به‌راحتی ارزیابی نمی‌شدند، و بهبود در درمان تومورهای اولیه.
- افزایش میانگین زمان بقا پس از تشخیص سرطان، احتمال ایجاد تومورهای ثانویه مغزی را نیز افزایش می‌دهد که در صورت مرگ زودتر بیمار از تومور اولیه قابل‌شناسایی نبود.
اگر تا چند سال پیش وجود متاستازهای مغزی در اکثریت قریب به‌اتفاق موارد منجر به مرگ بیمار در عرض چند ماه می‌شد، امروزه به لطف پیشرفت در درمان‌ها وضعیت قطعاً بهبودیافته است.
چه کسی در معرض خطر ابتلا به تومور متاستاتیک مغز است؟
هرکسی که تومور اولیه در عضوی داشته باشد که به‌راحتی به مغز متاستاز دهد، در طول زمان در معرض خطر ابتلا به متاستاز مغزی است.
انواع تومور متاستاتیک مغز
برخی از تومورهای اولیه به دلایل آناتومیکی (به دلیل نزدیک‌تر یا “بهتر متصل بودن”) یا به دلیل عوامل سلولی و مولکولی که هنوز به طور کامل شناخته نشده‌اند، راحت‌تر از سایر اندام‌ها در مغز متاستاز می‌دهند.
سرطان‌های اولیه که در مغز متاستاز ایجاد می‌کنند عبارت‌اند از: ریه، سینه، کلیه، کولورکتال و ملانوم.
بسته به مطالعات، درصد ممکن است متفاوت باشد، اما سرطان ریه (در مردان) و سرطان سینه (در زنان) تومورهایی هستند که اغلب باعث متاستاز مغزی می‌شوند.
همچنین درصد کمی از تومورهای متاستاتیک وجود دارد که در معاینه بافت‌شناسی، امکان شناسایی تومور منشأ وجود ندارد. اینها به‌اصطلاح “تومورهای متاستاتیک با منشأ ناشناخته” هستند .
اشکال متاستاتیک مغز بر اساس محل تومور در مغز، نوع بافت توسعه‌یافته و عضوی که از آن منشأ می‌گیرند، طبقه‌بندی می‌شوند.
علائم تومور متاستاتیک مغز
علائم تومور اولیه یا متاستاتیک مغزی با یکدیگر تفاوت کمی دارند و حتی می‌توانند عمومی باشند. این شامل:
- اختلالات هماهنگی حرکتی و سرگیجه؛
- احساس ضعف و بی‌حالی عمومی؛
- سردرد (در کسانی که هرگز از آن رنج نبرده‌اند یا شدیدتر از حد معمول)؛
- ازدست‌دادن حافظه، مشکل در تمرکز؛
- ازدست‌دادن حس لامسه در برخی از نواحی بدن، درد یا سایر تغییرات در حس؛
- تغییرات ناگهانی در خلق‌وخو یا رفتار غیرمنطقی؛
- مشکلات گفتاری یا بیانی؛
- تشنج‌های صرع (در کسانی که هرگز از آنها رنج نبرده‌اند)؛
- حالت تهوع، استفراغ؛
- ضعف بخشی از بدن؛
علائم بیشتر از همه به ناحیه‌ای که متاستازها در آن موضعی و توسعه‌یافته‌اند بستگی دارد: در مغز هر مجموعه و شبکه‌ای از نورون‌ها عملکرد خاص خود را دارند و در نتیجه علائم تا حد زیادی به مدار آسیب‌دیده بستگی دارد.
کمبود فضای داخل جمجمه نیز شایع‌ترین علائم را توضیح می‌دهد: برای مثال، سردرد به دلیل اختلال در گردش مایع در داخل بطن‌ها ناشی از متاستازها یا به دلیل “التهاب” (ادم) است که متاستازها اغلب در اطراف خود ایجاد می‌کنند. این پدیده‌ها باعث فشرده شدن بافت‌ها در برابر دیواره سفت‌وسخت جمجمه میشود و همچنین به همین دلیل سردرد ناشی از تومورهای مغزی (اولیه یا ثانویه) به مسکن‌های رایج پاسخ ضعیف و ضعیفی می‌دهد.
جلوگیری از بیماری
هیچ پیشگیری مؤثری از متاستازهای مغزی وجود ندارد. تنها ابزار مؤثر برای درمان آنها تشخیص زودهنگام است. به همین دلیل، کسانی که تومور اولیه دارند که تمایل به متاستاز به مغز دارند (مانند ریه) نیز به طور دوره‌ای تحت آزمایش‌هایی مانند توموگرافی کامپیوتری مغز ( CT ) قرار می‌گیرند تا هر ضایعه زمانی که کوچک است و راحت‌تر از بین می‌رود شناسایی شود.
نحوه تشخیص
تشخیص متاستازهای مغزی با معاینه کامل عصبی و همچنین با آزمایشات رایج برای ارزیابی سیستم عصبی مرکزی، از جمله سی تی و تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) انجام میشود. در برخی موارد، الکتروانسفالوگرام یا آنژیورزونانس نیز موردنیاز است که به ما امکان می‌دهد عروق تومور را ارزیابی کنیم (شبکه عروقی که آن را تغذیه می‌کنند چقدر خوب توسعه‌یافته است).
در مورد تومور متاستاتیک، ارزیابی (جستجوی) تومور اولیه‌ای که متاستاز از آن منشأ می‌گیرد نیز ضروری خواهد بود. متداول‌ترین آزمایش‌های تجویز شده شامل عکس‌برداری با اشعه ایکس قفسه سینه و (در زنان) ماموگرافی، جستجوی سرطان ریه یا سینه است. سپس به ارزیابی‌هایی مانند سونوگرافی شکم (اگر به تومور اولیه در آن ناحیه از بدن مشکوک باشد) یا توموگرافی انتشار پوزیترون ( PET ) متوسل می‌شویم تا احتمال وجود سایر متاستازهای کبدی یا کبدی استخوان را تأیید کنیم.
سیر تکاملی
هیچ سیستم مرحله‌بندی خاصی (تخصیص مرحله) متاستازهای مغزی وجود ندارد که همان‌طور که قبلاً توضیح داده شد، از سلول‌هایی که از یک تومور اولیه در جای دیگری در بدن مهاجرت کرده‌اند به وجود می‌آیند.
تومور متاستاتیک مغز چگونه درمان میشود؟
همانند تومور اولیه مغزی، متاستازهای مغزی نیز عمدتاً با جراحی قابل حمله هستند. علاوه بر ازبین‌بردن متاستازها، جراحی همچنین می‌تواند علائم و فشار داخل جمجمه را کاهش دهد. از سوی دیگر، داروهای شیمی‌درمانی در این نوع تومورها (حتی اگر در موارد خاص استفاده شوند) چندان مؤثر نیستند، زیرا سد خاصی که گردش خون در مغز را کنترل می‌کند (سد خونی مغزی) مانعی برای گسترش آنها در مغز است. مغز
اگر منشأ تومور مشخص نباشد
آنالیز بافت‌شناسی متاستازها را می‌توان در محل مداخله یا با بیوپسی از سوراخ کوچکی در جمجمه انجام داد. بیوپسی برای درک اینکه چه نوع بافتی است، چه داروهایی احتمالاً می‌تواند مؤثر باشد و بیماری تا چه حد می‌تواند تهاجمی باشد مفید است.
در صورت عدم نیاز به تجزیه‌وتحلیل بافت و اگر تشکیلات مغزی خیلی بزرگ نیستند (معمولاً کمتر از سه‌سانتی متر قطر دارند)، می‌توان از رادیوسرجری استفاده کرد که در آن به‌جای چاقوی جراحی از پرتوهای بسیار متمرکز استفاده میشود و مستقیماً بافت بدخیم را هدف قرار می‌دهد. باید جمجمه را باز کند این تکنیک (که می‌توان آن را شکل خاصی از رادیوتراپی در نظر گرفت) به‌عنوان «چاقوی گاما» یا «چاقوی سایبری» شناخته میشود و به یک تیم تخصصی و دردسترس‌بودن تجهیزات تصویربرداری پیشرفته و خود درمان نیاز دارد.
این نوع مداخله به‌ویژه زمانی رایج است که هدف از درمان تسکین علائم بدون تأثیر بیش از حد بر کیفیت زندگی بیمار باشد.
پرتودرمانی می‌تواند با ازبین‌بردن سلول‌هایی که با چاقوی جراحی برداشته نشده‌اند، مکمل جراحی کلاسیک باشد و برای کاهش خطر عود مفید است. می‌توان از آن به‌تنهایی یا همراه با شیمی‌درمانی استفاده کرد.
درمان‌های ایمونوتراپی برای متاستازهای مغزی مبتنی بر به‌اصطلاح مهارکننده‌های ایست بازرسی، داروهایی که قادر به «برداشتن ترمز» سیستم ایمنی هستند که در نتیجه می‌توانند به تومور حمله کنند، در حال آزمایش هستند.
مجموعه‌ای از درمان‌های حمایتی مانند فیزیوتراپی، توان‌بخشی شناختی یا کاردرمانی باهدف حفظ کیفیت زندگی قابل‌قبول برای بیماران نیز بخشی از درمان است.
دیدگاه کاربران