به احتمال زیاد بارها نام آسیب نخاعی و یا قطع نخاع ناشی از تصادف را شنیده باشید و این سوال برای شما ایجاد شده باشد که آسیب نخاعی به چه معناست و چه عواقبی در پیش دارد؟ آیا آسیب نخاعی خوب می‌شود؟ آیا باعث فلج می‌شود؟ در این بخش همراه ما باشید تا به این سوالات پاسخ دهیم.
نخاع چیست؟
نخاع مجموعه‌ای تشکیل شده از رشته‌های عصبی است که از بافت نرمی ساخته شده است و درون مهره‌های ستون فقرات محافظت می‌شود. این بخش وظیفه انتقال پیام‌های خارجی به درون بدن و مغز را بر عهده دارد. طناب نخاعی از جایی که از مغز به سمت گردن، پشت، کمر و دنبالچه خارج می‌شود، در کانال نخاعی در وسط مهره‌ها حرکت می‌کند که توسط زنجیره‌ای از ۳۳ ساختار استخوانی به نام ستون فقرات تشکیل شده است و محافظت می‌شود. توسط این ساختار استخوانی وقتی مهره‌ها به هر دلیلی می‌شکند، نخاع آسیب می‌بیند. در نتیجه، بسته به سطح آسیب، انواع مختلفی از فلج رخ می‌دهد. این وضعیت به طور کلی آسیب نخاعی نامیده می‌شود.
بیشتر آسیب‌های نخاعی SCI به علت ضربه به ستون مهره‌ها ایجاد می شوند و در نتیجه بر توانایی نخاع برای ارسال و دریافت پیام از مغز به سیستم‌های بدن که عملکرد حسی، حرکتی و خودکار را کنترل می‌کنند تأثیر می‌گذارد.
آسیب نخاعی چگونه رخ می‌دهد؟
همانطور که گفته شد ریشه‌های عصبی نخاع درون مهره‌های ستون فقرات محافظت می‌شوند. بنابراین هر آسیبی به ستون فقرات می‌تواند سبب آسیب به نخاع شود.
- آسیب‌هایی از قبیل: شکستگی، له‌شدگی و یا دررفتگی مهره می‌تواند عملکرد نخاع را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین برخورد گلوله و یا وارد شدن چاقو به درون نخاع باعث برده شدن آن می‌شود.
- بیماری‌های ستون فقرات از قبیل: تورم دیسک‌ها، آرتروز، عفونت و یا التهاب و ساییدگی مهره‌ها باعث ایجاد فشار بر نخاع می‌شود. آسیب به نخاع ممکن است سبب از دست دادن توانایی حرکتی فرد و فلج آن شود. زیرا با تخریب نخاع پیام‌های حرکتی به مغز منتقل نمی‌شوند.
علت آسیب نخاعی
علاوه بر عوامل درونی یعنی مشکلاتی که درون ستون فقرات رخ می‌دهد که می‌تواند سلامت طناب نخاعی را به خطر بی‌اندازد عوامل خارجی دیگری سبب بالا بردن احتمال خطر آسیب نخاعی می‌شوند این عوامل شامل:
- سقوط از ارتفاع
- چرخش ناگهانی نیم‌تنه
- فشار شدید به سرو ستون فقرات
- شیرجه در آب کم عمق
- ورزش‌های شدید
- تصادفات وسایل نقلیه موتوری علت اصلی SCI در افراد جوان است.
- زمین خوردن علت اصلی SCI برای افراد بالای ۶۵ سال است.
- اعمال خشونت آمیز مانند دعوا
- فعالیت‌های ورزشی و تفریحی
بیش از نیمی از کل SCI در افراد ۱۶ تا ۳۰ ساله رخ می‌دهد که اکثر آنها مرد (۸۰٪) هستند. مردان نیز تقریباً همه (۹۰٪) SCIهای مرتبط با ورزش را تشکیل می‌دهند.
انواع آسیب نخاعی
آسیب نخاعی با توجه به شدت صدمه‌ای که به اندام‌های بدن وارد می‌کند، به دو نوع کلی تقسیم می‌شود:
- آسیب نخاعی ناقص: در این نوع از آسیب نخاعی برخی از عملکرد اندام‌های حسی و حرکتی حفظ می‌شود و می‌توانند به حیات خود ادامه دهند.
- آسیب نخاعی کامل: در این نوع از آسیب نخاعی بیمار به طور کامل عملکرد اندام‌های حسی و حرکتی خود را از دست می‌دهد و اصطلاحا به آن فلج یا قطع نخاع می‌گویند زیرا هیچ پیامی از نخاع به مغز منتقل نمی‌شود. آسیب نخاعی کامل می‌تواند بر عملکرد روده و مثانه و از دست دادن کنترل روی ادرار و مدفوع تاثیرگذار باشد.
علائم آسیب نخاعی
آسیب نخاعی با توجه به میزان شدت و محل آسیب دیدگی می‌تواند علائم متفاوتی داشته باشد برخی از این علائم شامل:
- از دست دادن کامل عملکردهای حرکتی و حسی
- درد پشت و گردن
- بی حسی و گزگز
- از دست دادن حرکت در بازوها و پاها
- از دست دادن احساس در اندام تحتانی
- احساس ضعف در عضلات
- ازبین رفتن قدرت اندام‌ها و عضلات
- زخم بستر
- گرفتگی و اسپاسم عضلات
- اختلالات خواب
- احساس ضعف و خستگی
- لاغر شدن عضلات
- از دست دادن کنترل روی ادار و مدفوع
- ناتوانی در ادراک سرما و گرما
در بیشتر موارد هر دو طرف بدن به یک اندازه تحت تأثیر قرار می‌گیرند. معمولاً از دست دادن عملکرد ناشی از کوفتگی یا کبودی در نخاع یا به خطر افتادن جریان خون در قسمت آسیب دیده نخاع است. در یک SCI ناقص، برخی از عملکردها زیر سطح اولیه آسیب باقی می‌مانند. فردی با آسیب ناقص ممکن است بتواند یک دست یا پا را بیشتر از دست دیگر حرکت دهد یا ممکن است عملکرد بیشتری در یک طرف بدن نسبت به طرف دیگر داشته باشد. هر چه شدت آسیب بیشتر باشد، احتمال بهبودی کمتر خواهد بود.
در بیشتر موارد اختلال عملکرد نخاع گذرا است و به طور کلی ظرف یک یا دو روز برطرف می‌شود. بازیکنان فوتبال در معرض ضربه مغزی و ضایعات نخاعی هستند. دومی ممکن است علائم عصبی، از جمله بی‌حسی، سوزن‌سوزن‌شدن، احساسات شبیه شوک الکتریکی و سوزش در اندام‌ها را ایجاد کند.
در مواجهه با فرد آسیب دیده چه کنیم؟
ممکن است شما در طی روز فردی را مشاهده کنید که دچار حادثه شده است. در چنین شرایطی لازم است به کمک فرد بشتابید. در صورتی که فردی دچار حادثه شدید شده باشد ممکن است در ابتدا نشانه‌ای از آسیب نخاعی نداشته باشد اما به طور کلی خونریزی، درد شدید در سر و گردن، از دست دادن تعادل و ناتوانی در راه رفتن و احساس تنگی نفس می‌تواند از نشانه‌های آسیب نخاعی باشد در چنین شرایطی عملکرد شما بسیار مهم است. ابتدا توجه داشته باشید که به هیچ عنوان نباید بیمار را جابه‌جا کنید زیرا ممکن است دچار آسیب نخاعی شده و بیمار فلج شود. فورا با اورژانس تماس بگیرید و در صورت وجود خونریزی سعی کنید جلوی آن را بگیرید.
تشخیص آسیب نخاعی
در شرایط تروما، پزشک ابتدا بررسی می‌کند تا مطمئن شود که بیمار دارای راه هوایی فعال است، یعنی نفس می‌کشد و نبض دارد. مرحله بعدی در ارزیابی، ارزیابی عملکرد عصبی فرد است. پزشک این کار را با آزمایش قدرت و احساس بیمار در بازوها و پاهای او انجام می‌دهد. اگر ضعف آشکار وجود داشته باشد یا بیمار کاملاً بیدار نباشد، بیمار در یک یقه گردن سفت و روی تخته ستون فقرات قرار می‌گیرد تا ارزیابی کامل تصویربرداری انجام شود.
ارزیابی رادیولوژیکی
از لحاظ تاریخی، تشخیص رادیولوژیک آسیب نخاعی با اشعه ایکس شروع شد. با این حال، با پیشرفت‌های تکنولوژیکی و در دسترس بودن در اکثر بیمارستان‌ها، کل ستون فقرات CT اسکن به عنوان یک صفحه اولیه برای شناسایی شکستگی‌ها و سایر ناهنجاری‌های استخوانی تصویربرداری شود. برای بیمارانی که جراحات شناخته شده یا مشکوک دارند، MRI برای بررسی نخاع و همچنین برای تشخیص هر گونه لخته خون، فتق دیسک یا توده‌های دیگری که ممکن است نخاع را فشرده کنند مفید است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
پس از تروما، اگر هر یک از موارد زیر را تجربه کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید:
- درد یا فشار شدید در گردن، سر یا پشت
- سوزن سوزن شدن یا از دست دادن حس در دست، انگشتان دست، پاها یا انگشتان پا
- از دست دادن کنترل جزئی یا کامل بر هر قسمت از بدن
- فوریت ادرار یا روده، بی‌اختیاری یا احتباس ادراری
- احساسات غیرطبیعی نوار مانند در قفسه سینه (درد، فشار)
- اختلال در تنفس پس از آسیب
- توده های غیرمعمول روی سر یا ستون فقرات
درمان آسیب نخاعی
برای درمان آسیب نخاعی لازم است حتما به پزشک مراجعه شود. پزشک در قدم اول به طور کامل بیمار را مورد معاینه و بررسی قرار می‌دهد تا آسیب نخاعی را تشخیص دهد پس از آن به کمک تصاویر سی‌تی‌اسکن و یا ام‌آر‌آی محل دقیق آسیب دیدگی مشخص می‌شود. ابتدا پزشک تلاش می‌کند اختلالات تنفسی بیمار را بهبود بخشد واکسیژن کافی به بیمار برساند. پس آن به این جهت که بیمار جابه‌جا نشود تا نخاع آن بیشتر دچار آسیب نشود برای بیمار از تخت‌های مخصوصی استفاده می‌شود.
جراحی نخاع
پس از اقدامات اولیه کادر درمان بیمار را برای جراحی آماده می‌کنند. هنگام جراحی پزشک تلاش می‌کند استخوان خرد شده و ضایعات خارجی از نواحی آسیب دیده خارج سازد. گاهی اوقات، اگر نخاع توسط فتق دیسک، لخته خون یا ضایعه دیگر فشرده شده باشد، جراح ممکن است بخواهد بیمار را فوراً به اتاق عمل ببرد. این معمولاً برای بیماران با SCI ناقص یا با وخامت پیشرونده عصبی انجام می‌شود. حتی اگر جراحی نتواند آسیب نخاع را جبران کند، ممکن است جراحی برای تثبیت ستون فقرات برای جلوگیری از درد یا تغییر شکل در آینده لازم باشد. جراح تصمیم خواهد گرفت که کدام روش بیشترین سود را برای بیمار دارد.
درمان‌های ثانویه:
بیمار ممکن است با توجه به آسیب نخاعی دچار از دست دادن اندام‌های حرکتی خود شود بنابراین پس از انجام جراحی بیمار تحت درمان‌های ثانویه قرار می‌گیرد.
- فیزیوتراپی: برای به حرکت در آمدن دوباره اندام‌های بیمار و همچنین تقویت عضلات و ماهیچه‌های آن لازم است بیمار زیر نظر پزشک و یک فیزیوتراپ تمرینات تعیین شده را انجام دهد.
- مصرف دارو: ممکن است پزشک جهت تسکین دردهای پس از جراحی و بازگشت توانایی‌های حرکتی و کنترل عملکرد اندام‌های داخلی برای بیمار داروهایی را تجویز کند.
- تحرک : لازم است حتما بیمار برای چند لحظه از بستر خود به کمک افراد خانواده و یا پرستار جابه‌جا شود تا به بیماری زخم بستر دچار نشود و دیگر اندام‌های فرد مانند قلب و عروق آن دچار اختلال نشوند.
آیا نخاع آسیب دیده خوب می‌شود؟
بهبود عملکرد بستگی به شدت آسیب اولیه دارد. افرادی که دچار یک ضایعه نخاعی کامل می‌شوند، بعید است که عملکرد زیر سطح آسیب را به دست آورند. با این حال، اگر درجاتی از بهبود وجود داشته باشد، معمولاً در چند روز اول پس از حادثه خود را نشان می‌دهد.
صدمات خفیف معمولاً با گذشت زمان درجاتی از بهبود را نشان می‌دهند، اما این میزان با نوع آسیب متفاوت است. اگرچه ممکن است در بیشتر موارد بهبودی کامل بعید باشد، اما برخی از بیماران ممکن است بتوانند حداقل به اندازه کافی برای حرکت و کنترل عملکرد روده و مثانه بهبود یابند.
هنگامی که بیمار تثبیت شد، مراقبت و درمان بر مراقبت های حمایتی و توانبخشی متمرکز می‌شود. اعضای خانواده، پرستاران یا دستیاران آموزش دیده ویژه همه ممکن است مراقبت‌های حمایتی را ارائه دهند. این مراقبت ممکن است شامل کمک به بیمار در حمام کردن، لباس پوشیدن، تغییر وضعیت برای جلوگیری از زخم بستر و سایر کمک‌ها باشد.
توانبخشی اغلب شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی و مشاوره برای حمایت عاطفی است. خدمات ممکن است در ابتدا در زمانی که بیمار در بیمارستان بستری است ارائه شود. پس از بستری شدن در بیمارستان، برخی از بیماران در یک مرکز توانبخشی بستری می‌شوند. سایر بیماران می‌توانند بازتوانی را به صورت سرپایی یا در خانه ادامه دهند.
دیدگاه کاربران