جراحی تومور نخاعی: انواع روش‌های جراحی، مزایا و عوارض

جراحی تومور نخاعی یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های درمانی در علم پزشکی است که می‌تواند زندگی بیماران را متحول کند. این جراحی، با هدف برداشتن یا کاهش اندازه تومورهایی که در نخاع یا اطراف آن رشد کرده‌اند، انجام می‌شود و می‌تواند به بهبود عملکرد حرکتی، کاهش درد و جلوگیری از آسیب‌های عصبی بیشتر کمک کند. پیشرفت‌های چشمگیر در تکنیک‌های جراحی، از جمله روش‌های کم‌تهاجمی و استفاده از فناوری‌های پیشرفته تصویربرداری، باعث شده‌اند که این عمل با دقت بالاتر و خطرات کم‎تر انجام شود. با این حال، مانند هر جراحی دیگری، این روش نیز چالش‌ها و ملاحظات خاص خود را دارد. در این مقاله به بررسی جراحی تومور نخاعی، مزایا و همچنین عوارض آن می‌پردازیم. 

علائم تومور نخاعی

تومور نخاعی یک رشد غیرطبیعی سلولی در داخل یا اطراف نخاع و ستون فقرات است. این تومورها می‌توانند خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند و بسته به محل قرارگیری‌شان، تأثیرات مختلفی روی عملکرد سیستم عصبی دارند. رشد تومور می‌تواند باعث فشرده شدن نخاع یا ریشه‌های عصبی شود که منجر به بروز علائم متنوعی می‌شود. تشخیص زودهنگام اهمیت زیادی دارد، زیرا برخی از این تومورها می‌توانند باعث آسیب دائمی به عصب‌ها شوند. علائم تومور نخاعی بسته به اندازه، محل قرارگیری و میزان فشار آن بر روی اعصاب متفاوت است. در ادامه مهم‌ترین علائم تومور نخاعی را بررسی می‌کنیم:

درد ستون فقرات

درد در ناحیه ستون فقرات، یکی از شایع‌ترین نشانه‌های تومور نخاعی است و معمولاً به‌ صورت مداوم و عمیق احساس می‌شود. برخلاف دردهای معمولی ناشی از خستگی یا کشیدگی عضلات، این درد با استراحت کاهش نمی‌یابد و حتی ممکن است هنگام خواب شدت بگیرد. به مرور زمان، با رشد تومور، درد افزایش پیدا می‌کند و ممکن است به سایر بخش‌های بدن، از جمله شانه‌ها، باسن و پاها گسترش یابد.

با آسیب‌های ستون فقرات بیشتر آشنا شوید.

درد انتشاری (درد رادیکولر)

در برخی موارد، تومور نخاعی باعث فشردگی اعصاب محیطی می‌شود که نتیجه آن درد تیرکشنده‌ای است که از ستون فقرات به سمت بازوها یا پاها حرکت می‌کند. این درد معمولاً به‌ صورت سوزن‌سوزن شدن، سوزش یا شوک الکتریکی توصیف می‌شود. ممکن است فرد هنگام نشستن طولانی‌ مدت، راه‌رفتن یا حتی تغییر وضعیت بدن این درد را بیشتر حس کند.

بی‌حسی و ضعف عضلانی

یکی از علائم هشداردهنده، از دست دادن تدریجی حس در قسمت‌هایی از بدن مانند دست‌ها، پاها، انگشتان یا حتی قفسه سینه است. این وضعیت می‌تواند از یک احساس خفیف کرختی و گزگز شروع شده و در صورت پیشرفت بیماری، به ضعف عضلانی جدی تبدیل شود. بیمار ممکن است متوجه شود که گرفتن اشیا برایش سخت شده یا هنگام راه‌رفتن احساس بی‌ثباتی دارد.

اختلال در تعادل و هماهنگی حرکت‌ها

زمانی که تومور بر روی اعصاب نخاعی تأثیر می‌گذارد، هماهنگی عضلات دچار مشکل می‌شود. فرد ممکن است هنگام راه‌رفتن احساس ناپایداری کند، پاهایش روی هم بیفتد یا حتی بدون دلیل زمین بخورد. در برخی موارد، انجام حرکات دقیق مانند بستن دکمه لباس یا نوشتن، ممکن است سخت شود. این مشکل معمولاً به‌ صورت تدریجی ایجاد می‌شود و با پیشرفت بیماری شدیدتر می‌شود.

اختلال در کنترل ادرار و مدفوع

یکی از نشانه‌های جدی‌تر، مشکلات مثانه و روده است. برخی از بیماران دچار بی‌اختیاری ادرار می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است برای دفع ادرار یا مدفوع با مشکل مواجه شوند. این وضعیت می‌تواند نشان‌دهنده تأثیر جدی تومور بر اعصاب کنترل‌کننده این عملکردها باشد و نیاز به بررسی فوری پزشکی دارد.

اسپاسم و گرفتگی عضلانی

برخی بیماران ممکن است دچار گرفتگی‌های غیر ارادی و مکرر در عضلات خود شوند. این اسپاسم‌ها می‌توانند ناگهانی و دردناک باشند و اغلب در شب یا هنگام استراحت تشدید می‌شوند. در مواردی، این وضعیت باعث حرکات غیرطبیعی یا پرش‌های ناگهانی در عضلات می‌شود که می‌تواند تأثیر منفی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد.

در مورد اسپاسم عضلات کمر بیشتر بخوانید.

خستگی و کاهش وزن بی‌دلیل

افرادی که دچار تومور نخاعی هستند، ممکن است بدون دلیل مشخصی احساس ضعف و خستگی مفرط کنند. در کنار این علائم، کاهش وزن غیرمنتظره نیز دیده می‌شود که می‌تواند نشانه‌ای از وجود یک تومور بدخیم باشد. این علائم معمولاً همراه با کاهش اشتها و ضعف عمومی بدن رخ می‌دهند و نباید نادیده گرفته شوند.

علت بروز تومور نخاعی

تومور نخاعی می‌تواند به دلایل مختلفی به وجود بیاید، اما در بسیاری از موارد علت دقیق آن مشخص نیست. برخی از این تومورها به ‌صورت اولیه از سلول‌های نخاع یا غلاف‌های عصبی رشد می‌کنند، درحالی‌ که برخی دیگر به ‌عنوان متاستاز (گسترش سرطان از سایر نقاط بدن) ایجاد می‌شوند. عوامل ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض مواد سرطان‌زا و برخی بیماری‌های خاص، می‌توانند در شکل‌گیری این تومورها نقش داشته باشند. در ادامه، مهم‌ترین عواملی که احتمال بروز تومور نخاعی را افزایش می‌دهند، بررسی می‌کنیم:

• عوامل ژنتیکی و ارثی: برخی افراد به دلیل وجود جهش‌های ژنتیکی خاص، مستعد ابتلا به تومورهای نخاعی هستند. بیماری‌هایی مانند نوروفیبروماتوز نوع ۱ و ۲ (NF1 و NF2) و سندرم فون هیپل-لینداو (VHL) از جمله شرایط ارثی هستند که می‌توانند باعث رشد تومور در نخاع شوند.
• قرار گرفتن در معرض پرتوهای مضر: افرادی که در معرض تابش‌های رادیو اکتیو زیاد قرار می‌گیرند، مانند افرادی که پرتودرمانی برای درمان سرطان داشته‌اند یا در محیط‌های دارای تشعشع زیاد کار می‌کنند، ریسک بیشتری برای ابتلا به تومورهای نخاعی دارند.
• سیستم ایمنی ضعیف: ضعف سیستم ایمنی، به‌ویژه در افرادی که مبتلا به بیماری‌های نقص ایمنی مانند HIV هستند یا داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند، می‌تواند زمینه را برای رشد تومورهای نخاعی فراهم کند.
• عفونت‌های ویروسی و مزمن: برخی از ویروس‌ها و عفونت‌های مزمن می‌توانند باعث تغییرات سلولی و افزایش خطر ابتلا به تومورهای نخاعی شوند. برای مثال، برخی ویروس‌ها با ایجاد تغییرات در DNA سلول‌ها می‌توانند رشد غیر طبیعی آن‌ها را تحریک کنند.
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی: برخی مواد شیمیایی که در محیط‌های صنعتی یا آزمایشگاهی وجود دارند، مانند حلال‌های آلی، فلزات سنگین و مواد سرطان‌زا، می‌توانند خطر ابتلا به تومورهای نخاعی را افزایش دهند.

جراحی تومور نخاعی چگونه انجام می‌شود؟

جراحی تومور نخاعی یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین عمل‌های جراحی است که به دقت و تجربه بالای جراح نیاز دارد. نخاع، که بخش حیاتی سیستم عصبی مرکزی است، مسئول کنترل حرکت و حس در بدن است. به همین دلیل، هر نوع جراحی روی نخاع نیازمند دقت بالا و رعایت جوانب ایمنی است. عمل جراحی تومور نخاعی ابتدا با ارزیابی دقیق محل و نوع تومور از طریق تکنیک‌های تصویربرداری مانند ام‌آر‌آی یا سی‌تی‌اسکن آغاز می‌شود. سپس، بیمار تحت ارزیابی‌های پزشکی شامل آزمایش‌های خون و بررسی عملکرد ریه‌ها و قلب قرار می‌گیرد تا آمادگی برای بیهوشی عمومی فراهم شود. در مرحله بعد، جراح با ایجاد برش‌های خاص به مهره‌های ستون فقرات دسترسی پیدا می‌کند و بسته به موقعیت تومور، از روش‌های میکروسکوپی برای کاهش آسیب به بافت‌های اطراف استفاده می‌کند. پس از آن، جراح تومور را به‌طور کامل یا جزئی برداشته و در صورت لزوم از ابزارهای تثبیت‌کننده برای حمایت از استخوان‌ها استفاده می‌کند. پس از جراحی، بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل شده و پس از تثبیت وضعیت حیاتی، وارد مرحله بازتوانی می‌شود که شامل فیزیوتراپی و پیگیری‌های درمانی برای بازگشت به فعالیت‌های روزمره است.

در ارتباط با انواع تومور نخاعی بیشتر بخوانید.

روش‌های درمانی تومور نخاعی

در بخش‌های قبلی متن به این مسئله اشاره کردیم که تومور نخاعی به تومورهایی اطلاق می‌شود که در نخاع یا اطراف آن شکل می‌گیرند. این تومورها می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند و بسته به محل و اندازه تومور، علائم مختلفی ایجاد کنند. علائمی مانند درد، ضعف عضلانی، از دست دادن حساسیت و مشکلات حرکتی ممکن است از جمله این علائم باشند. درمان تومور نخاعی به نوع، اندازه، محل و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد و می‌تواند شامل ترکیبی از روش‌های جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی باشد. در ادامه رایج‌ترین روش‌های درمانی تومور نخاعی را بررسی می‌کنیم: 

دارو درمانی

دارو درمانی نقش مهمی در مدیریت تومورهای نخاعی به ویژه در مراحل پس از جراحی و پرتودرمانی دارد. این روش معمولاً برای کاهش التهاب و درد و همچنین پیشگیری از عوارض ناشی از درمان‌های تهاجمی به کار می‌رود. پس از جراحی یا پرتودرمانی، بدن ممکن است دچار التهاب شود که می‌تواند به تشدید علائم و دردهای ناشی از تومور منجر شود. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) یا کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب و تسکین درد به کار می‌روند. همچنین داروهای مسکن مانند اپیوئیدها برای مدیریت درد شدید پس از جراحی یا در زمان درمان با پرتودرمانی استفاده می‌شوند.

پرتو درمانی (Radiation Therapy) و درمان‌های کمکی

پرتودرمانی یکی از روش‌های مؤثر در درمان تومورهای نخاعی به ویژه زمانی که جراحی ممکن نباشد، به شمار می‌رود. این روش به صورت ویژه برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده بعد از جراحی به کار می‌رود. پرتودرمانی با استفاده از تابش اشعه‌های خاص به تومور، رشد سلول‌های سرطانی را مهار می‌کند و می‌تواند به کاهش حجم تومور کمک کند. علاوه بر پرتودرمانی، شیمی‌درمانی و درمان‌های هدفمند نیز ممکن است به صورت مکمل برای درمان تومورهای نخاعی استفاده شوند. شیمی‌ درمانی با استفاده از داروهایی که سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند، می‌تواند در کاهش رشد تومورهای بدخیم مؤثر باشد. درمان‌های هدفمند نیز از داروهایی استفاده می‌کنند که به طور خاص سلول‌های تومور را شناسایی کرده و اثرات جانبی کم‌تری بر بافت‌های سالم دارند.

جراحی بسته تومور نخاعی 

جراحی بسته تومور نخاعی روشی کم تهاجمی برای درمان تومورهای نخاعی است که بدون نیاز به ایجاد برش‌های بزرگ در پوست انجام می‌شود. خود این نوع جراحی روش‌های بسیاری دارد که یکی از مهم‌ترین این روش‌ها، آمبولیزاسیون است. در این تکنیک، رگ‌های خونی تغذیه‌‌کننده تومور مسدود می‌شوند تا از خونریزی‌های احتمالی هنگام جراحی جلوگیری شود. این روش به ویژه برای تومورهای نخاعی بزرگ که به رگ‌های خونی زیادی متصل هستند، مؤثر است.  آمبولیزاسیون باعث کاهش خونریزی در حین جراحی می‌شود و جراح می‌تواند با دقت بیشتری تومور را حذف کند.

جراحی باز تومور نخاعی

در مواردی که اندازه تومور بیش از حد بزرگ شود یا دچار پیچیدگی شود، پزشک معمولا جراحی باز را توصیه می‌کند. این روش به جراح این امکان را می‌دهد تا دسترسی مستقیم به تومور داشته باشد و آن را به‌طور کامل یا تا حد ممکن بردارد. در جراحی باز، از تکنیک‌های خاص برای کاهش فشار از روی نخاع و اعصاب استفاده می‌شود. دو روش اصلی در جراحی باز برای درمان تومورهای نخاعی وجود دارد که شامل موارد زیر هستند: 

کیفوپلاستی

این روش جراحی معمولاً برای درمان تومورهایی است که در مهره‌های ستون فقرات ایجاد شده‌اند. در این روش، فشار ناشی از تومور روی مهره‌ها باعث شکستگی و آسیب به استخوان‌ها می‌شود. هدف از کیفوپلاستی، تثبیت مهره‌های آسیب دیده و کاهش درد است. در این فرآیند، جراح با استفاده از سیمان استخوانی، فضای داخلی مهره شکسته را پر کرده و آن را تثبیت می‌کند تا از ایجاد شکستگی‌های بیشتر جلوگیری شود.

دکمپرشن (Decompression)

در این جراحی، هدف اصلی، کاهش فشار ناشی از تومور بر نخاع و اعصاب است. این نوع جراحی به ویژه در مواردی که تومور به نخاع فشار وارد می‌کند و موجب ایجاد درد شدید و مشکلات حرکتی می‌شود، بسیار مفید است. جراح مغز و اعصاب با برداشت بخش‌هایی از تومور یا بافت‌های فشرده‌کننده نخاع، فضای بیشتری برای نخاع و اعصاب فراهم می‌آورد. این امر می‌تواند منجر به تسکین درد و بهبود عملکرد حرکتی بیمار شود.

مزایای جراحی تومور نخاعی 

جراحی تومور نخاعی یکی از گزینه‌های اصلی درمان این نوع تومورها است که به‌ویژه در مواردی که تومور فشار زیادی به نخاع یا اعصاب وارد می‌کند، می‌تواند اثرات چشمگیری در بهبود وضعیت بیمار داشته باشد. انجام این جراحی نه تنها به حذف یا کاهش تومور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشیده و از بروز مشکلات عصبی و حرکتی جلوگیری کند. برخی از اصلی‌ترین مزایای جراحی تومور نخاعی شامل موارد زیر است:

• کاهش فشار بر نخاع و اعصاب: جراحی می‌تواند فشار وارد بر نخاع و اعصاب را کاهش دهد که این امر منجر به تسکین درد و بهبود عملکرد حرکتی بیمار می‌شود. در برخی موارد، تومور فشار زیادی به نخاع وارد می‌کند که باعث مشکلات حرکتی یا دردهای شدید می‌شود. برداشتن یا کاهش این فشار می‌تواند به بازگشت برخی از عملکردهای عصبی کمک کند.

• برداشتن کامل یا جزئی تومور: جراحی امکان حذف کامل یا جزئی تومور را فراهم می‌کند. در صورت امکان، جراح می‌تواند تومور را به‌طور کامل بردارد و از بازگشت آن جلوگیری کند. حتی در مواردی که امکان برداشتن کامل تومور وجود ندارد، کاهش اندازه آن می‌تواند به کاهش علائم کمک کند و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.

• افزایش شانس درمان و بهبود: جراحی می‌تواند شانس موفقیت درمان را افزایش دهد، به ویژه در مواردی که تومور در مراحل اولیه تشخیص داده شده است. با حذف یا کاهش تومور، احتمال بازگشت بیماری کاهش می‌یابد و بیمار ممکن است نیاز به درمان‌های تکمیلی مانند شیمی‌ درمانی یا پرتودرمانی نداشته باشد.

• جلوگیری از آسیب‌های عصبی بیشتر: اگر تومور نخاعی به موقع شناسایی و درمان نشود، می‌تواند باعث آسیب‌های عصبی دائمی و کاهش عملکرد حرکتی یا حسی شود. جراحی می‌تواند از گسترش آسیب‌های عصبی جلوگیری کرده و از بدتر شدن وضعیت بیمار جلوگیری کند.

• تحسین و تسکین علائم درد: یکی از بزرگ‌ترین مزایای جراحی تومور نخاعی، تسکین درد ناشی از فشاری است که تومور بر نخاع یا اعصاب وارد می‌کند. این نوع درد اغلب مزمن است و بر کیفیت زندگی بیمار تأثیر منفی می‌گذارد. با کاهش یا حذف تومور، بسیاری از بیماران بهبود چشمگیری در تسکین درد خود تجربه می‌کنند.

• دسترسی به درمان‌های مکمل بعد از جراحی: پس از جراحی، بیمار ممکن است بتواند از درمان‌های تکمیلی مانند پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی استفاده کند. این درمان‌ها می‌توانند کمک کنند که سلول‌های سرطانی باقی‌مانده از بین بروند و احتمال بازگشت تومور کاهش یابد.

• تسهیل در تشخیص و پیگیری: جراحی تومور نخاعی اغلب موجب برداشتن نمونه‌هایی از تومور برای آزمایش‌های پاتولوژیک می‌شود. این نمونه‌ها می‌توانند به تیم پزشکی اطلاعات بیشتری درباره نوع تومور و ویژگی‌های آن بدهند که می‌تواند به طراحی بهتر درمان‌های آینده کمک کند. همچنین پس از جراحی، پیگیری‌های منظم برای اطمینان از عدم بازگشت تومور ممکن است راحت‌تر و مؤثرتر انجام شود.

عوارض احتمالی جراحی تومور نخاعی

جراحی تومور نخاعی، مانند هر نوع جراحی دیگری، ممکن است با عوارضی همراه باشد. البته جراحان با دقت و مراقبت بسیار سعی می‌کنند این عوارض را به حداقل برسانند و هرگونه مشکل را به سرعت شناسایی و درمان کنند. در اینجا به برخی از عوارض احتمالی که ممکن است در طول یا بعد از جراحی تومور نخاعی رخ دهد، می‌پردازیم: 

• خونریزی: یکی از عوارض رایج در هر نوع جراحی، خونریزی است. در جراحی تومور نخاعی، به دلیل نزدیکی تومور به رگ‌های خونی حساس، احتمال خونریزی وجود دارد. جراحان برای جلوگیری از این مشکل، از تکنیک‌های دقیق و ابزارهای خاص برای کنترل خونریزی استفاده می‌کنند.
• عفونت: همانند دیگر جراحی‌ها، احتمال بروز عفونت در محل برش یا داخل بدن وجود دارد. برای کاهش این خطر، معمولاً بیمار قبل و بعد از عمل تحت درمان‌های آنتی‌بیوتیکی قرار می‌گیرد و محیط جراحی به‌طور کامل استریل می‌شود. رعایت دقیق مراقبت‌های پس از عمل نیز به پیشگیری از عفونت کمک می‌کند.
• واکنش به بیهوشی: در برخی موارد، ممکن است بیمار به مواد بیهوشی واکنش نشان دهد که این واکنش‌ها ممکن است شامل تهوع، استفراغ یا واکنش‌های آلرژیک باشد. این مشکلات معمولاً نادرند و پزشکان و تیم بیهوشی قبل از عمل تمام اطلاعات پزشکی بیمار را بررسی کرده تا از ایمنی استفاده از بیهوشی اطمینان حاصل کنند.
• از دست دادن عملکرد نخاع: یکی از بزرگترین نگرانی‌ها در جراحی تومور نخاعی، خطر از دست دادن عملکرد نخاع است. در برخی موارد، به‌ویژه اگر تومور به نخاع یا اعصاب حیاتی نزدیک باشد، ممکن است آسیب به نخاع یا اعصاب ایجاد شود. برای کاهش این خطر، جراحان تنها بخش‌هایی از بافت تومور را برمی‌دارند که ایجاد مشکل نمی‌کنند و از دقت بالای میکروسکوپی برای محافظت از بافت‌های حساس استفاده می‌کنند.

با بهترین جراح تومور نخاعی بیشتر آشنا شوید.

کلام پایانی

جراحی تومور نخاعی می‌تواند زندگی بیماران را به‌طور قابل توجهی بهبود بخشد، به‌ویژه زمانی که با کاهش درد، تسکین علائم و جلوگیری از آسیب‌های عصبی همراه باشد. با این حال، مانند هر عمل جراحی دیگری، این روش نیز با برخی خطرات و عوارض همراه است که نیاز به دقت و تجربه بالای جراح دارد. دکتر محمد صمدیان، متخصص مغز و اعصاب با سال‌ها تجربه، با توانایی‌های علمی و عملی خود توانسته‌اند در درمان این نوع تومورها به نتایج شگرفی دست یابند. انتخاب بهترین جراح تومور نخاعی مانند دکتر صمدیان می‌تواند از وقوع بسیاری از عوارض جلوگیری کرده و شانس بهبودی بیمار را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. در این مقاله با انواع روش‌های جراحی تومور نخاعی آشنا شدیم و مزایا وعوارض احتمالی آن را بررسی کردیم. همچنین سایر روش‌های درمانی تومور را مورد بررسی قرار دادیم. بهتر است پیش از هرگونه اقدامی با پزشک متخصص مشورت کرده و سپس اقدام به درمان کنید.