بیرون زدگی دیسک کمر: علت، علائم، تشخیص و درمان

بیرون زدگی دیسک کمر یکی از شایع‌ترین مشکلات ستون فقرات است که به درد شدید و محدودیت حرکتی منجر می‌شود. این عارضه معمولاً ناشی از فشار یا آسیب به دیسک‌های بین مهره‌ای است که به مرور زمان یا به دلیل یک حادثه ناگهانی اتفاق می‌افتد. درد ناشی از بیرون زدگی دیسک زندگی روزمره فرد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و انجام فعالیت‌های عادی را برای او دشوار می‌کند. در این مقاله، به بررسی علل، علائم و روش‌های درمانی بیرون زدگی دیسک کمر می‌پردازیم، برای آشنایی با این موارد تا انتهای مقاله، همراه ما باشید. 

بیرون زدگی دیسک کمر چیست؟ 

فتق دیسک یا بیرون زدگی دیسک کمر نوعی آسیب به ستون فقرات است. شما یک سری استخوان (مهره) در ستون فقرات خود دارید که از پایه جمجمه تا دنبالچه شما کشیده شده اند. بین مهره‌های شما بالشتک‌های گردی به نام دیسک وجود دارد. این دیسک‌ها و به شما امکان می‌دهند به راحتی خم شوید و حرکت کنید. هنگامی که یکی از این دیسک‌ها پاره می‌شود، به آن فتق یا بیرون زدگی دیسک می‌گویند. 

ساختار دیسک کمر

دیسک‌ها بالشتک‌های لاستیکی هستند که بین استخوان‌های ستون مهره‌ها قرار دارند و دور تا دور نخاع را فرا گرفته اند. این دیسک‌ها به وسیله پارگی لایه بیرونی دیسک به نام آنولوس یا جدا شدن صفحه انتهایی از بدنه استخوان‌های مهره که به مرکز ژل مانند (نوکلئوس پالپوزوس) اجازه تراوش به بیرون را می‌دهد، دچار فتق می‌شوند. این ژل، بخش‌هایی از عصب را فشرده یا منقبض می‌کند و باعث ایجاد درد می‌شود. نوکلئوس پالپوزوس بیرون زده، حاوی پروتئین‌های التهابی است که باعث درد سیاتیک یا رادیکولوپاتی می‌شود. 

فتق یا همان بیرون زدگی دیسک کمر گاهی با بلند کردن اشیا و گاهی به خودی خود اتفاق می‌افتد. برای مثال افزایش سن را می‌توان عامل بیرون زدگی دیسک کمر دانست، چرا که با بالا رفتن سن دیسک خشک و دیواره بیرونی دیسک ضعیف می‌شود. هسته ژلاتینی دیسک از پارگی ایجاد شده در دیواره دیسک بیرون می‌زند و درد آن در اثر تماس آن با عصب ایجاد می‌شود.

علت بیرون زدگی دیسک کمر

دیسک‌های کمر، مراکز نرم و ژل مانند و لایه بیرونی محکم‌تری مانند دونات ژله‌ای دارند. با گذشت زمان، لایه بیرونی ضعیف شده و ترک می‌خورد. فتق دیسک زمانی اتفاق می‌افتد که ماده ژله‌ای داخلی از شکاف ایجاد شده، عبور می‌کند و در نتیجه روی اعصاب نخاعی مجاور فشار می‌آورد. علت‌های این اتفاق عبارتند از: 

• کهولت سن
• چاقی یا وزن بیش از حد
• انجام حرکات تکراری
• فشار ناگهانی ناشی از بلند کردن اجسام سنگین

علائم بیرون زدگی دیسک کمر

با افزایش سن افراد، مواد مایع مرکز دیسک از بین می‌رود و دیسک‌ها دیگر مانند یک بالشتک نرم نیستند. این عامل باعث جا به جایی مرکز دیسک، ترک خوردن و ایجاد شکاف در دیسک می‌شود و در نهایت پارگی و بیرون زدگی دیسک کمر ایجاد می‌شود. بیشترین بیرون زدگی و پاره شدن دیسک کمر در ناحیه تحتانی دو تا از دیسک‌های کمر به وجود می‌آید. علائم بیرون زدگی دیسک عبارتند از:

• درد ناگهانی در پشت حین فعالیت بدنی
• اختلال در حفظ تعادل
• درد و سفتی در ناحیه کمر
• درد در باسن و ساق پاها
• اسپاسم عضلانی
• گزگز یا بی حسی و ضعف در پاها
• بی اختیاری ادرار و مدفوع
• فلج اندام های تحتانی در موارد شدید

علائم دیسک کمر خفیف به چه شکلی بروز می‌کند؟ 

فتق دیسک کمر اگر خفیف باشد، معمولا علائمی ندارد، اما برخی از بیماران نشانه‌هایی مانند درد در ناحیه کمر و پاها را احساس می‌کنند. معمولا این نوع درها به صورت گزگز یا سوزن سوزن شدن است که با نشستن طولانی مدت یا راه رفتن شدیدتر می‌شوند. بهتر است بدانید که هر چه بیرون زدگی دیسک بیشتر شود، علائم دیسک کمر پیشرفته، نیز شدیدتر می‌شوند. 

علائم دیسک کمر در پاها چیست؟ 

همانطور که در بالا گفتیم اگر دیسک کمر خفیف باشد، علائمی را به همراه ندارد، اما زمانی که شدیدتر می‌وشد، درد در ناحیه پا، کشاله ران و باسن را به همراه دارد. درد پا ناشی از دیسک کمر، در بیشتر مواقع در یک طرف از بدن ایجاد می‌شود و معمولا با بی‌حسی و گز گز همراه است. 

علائم درد دیسک کمر عصبی را نیز بشناسید!

چه کسانی دچار فتق دیسک می شوند؟

افراد ۳۰ تا ۵۰ ساله، بیشتر در معرض فتق دیسک هستند. این مشکل در مردان، دو برابر بیشتر از زنان رخ می‌دهد. همچنین، افرادی که برای طولانی مدت در یک حالت ثابت می‌نشینند، افراد چاق، کسانی که سیگار می‌کشند نیز در معرض خطر بیرون زدگی دیسک کمر هستند. دیگر افرادی که دچار دیسک کمر می‌شوند، ورزشکارانی هستند که حرکات تکراری، خم شدن و چرخش‌های سریع انجام می‌دهند. وزنه برداران و افرادی که اجسام سنگین بلند می‌کنند نیز بیشتر دیگر افراد در معرض بیرون زدگی دیسک قرار دارند.

تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر

ابتدا پزشک، شرایط بیمار (علائم، سابقه آسیب دیدگی و…) را بررسی می‌کند. بعد از معاینه، پزشک منشا اصلی درد را پیدا کرده و آزمایشاتی را برای بی حسی یا ضعف عضلات انجام می‌دهد. در نهایت پزشک برای تشخیص دیسک کمر، آزمایش های تصویربرداری را برای فرد تجویز می‌کند، که این آزمایشات عبارتند از:

• ام آر آی
• سی تی اسکن
• نوار عصب و عضله
• تست هدایت عصبی
• رادیوگرافی
• میلوگرام 

ام آرآی

در ام آر آی، تصویربرداری میدان مغناطیسی و امواج رادیو فرکانسی برای تهیه تصاویر بافت نرم ستون فقرات استفاده می‌شود. این نوع آزمایش تصویربرداری، دیسک آسیب دیده و همچنین اینکه آیا مشکل فشردگی عصب وجود دارد یا خیر، زائده‌های استخوانی، تومورهای نخاعی و آبسه را نیز نشان می‌دهد. MRI از کیفیت تصویر بهتری نسبت به رادیوگرافی برای نشان دادن عصب و دیسک‌ها برخوردار است.

سی تی اسکن

پزشک معمولا برای تایید آسیب دیسک از این سی تی اسکن استفاده می‌کند.این نوع تصویربرداری با استفاده از پرتو اشعه ایکس انجام می‌شود و از رایانه برای تهیه تصاویر دو بعدی ستون فقرات استفاده می‌شود. 

نوار عصب و عضله

نوار عصب عضله، یکی دیگر از آزمایش‌های تصویربرداری است که پزشک برای تشخیص فتق دیسک کمر استفاده می‌کند. این روش با استفاده از دستگاه انجام می‌شود و فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه گیری می‌کند. نحوه عملکرد این دستگاه به این شکل است که سوزن‌هایی در عضلات وارد می‌شوند و نتیجه روی دستگاه مشخص می‌شود.

تست هدایت عصبی 

تست هدایت عصبی، مشابه آزمایش نوار عصب و عضله است و این آزمایش‌ آسیب‌دیدگی عصب و ضعف عضلات را نشان می‌دهد. این تست نحوه انتقال سیگنال الکتریکی را از یک سر عصب به سر دیگر را اندازه گیری می‌کند. درواقع، NCV یا تست هدایت عصبی، اختلال در عملکرد عصبی به‌واسطه‌ی آسیب را بررسی می‌کند.

رادیوگرافی 

در آزمایش رادیوگرافی، وضعیت قرار گرفتن مهره‌های استخوانی ستون فقرات بررسی می‌شوند. عکس برداری رادیوگرافی علاوه بر نزدیک شدن مهره‌ها به هم، تغییرات آرتریتی، خارهای استخوانی یا شکستگی را نیز نشان می‌دهد. بهتر است بدانید که برای تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر این آزمایش به تنهایی کافی نیست.

میلوگرام

میلوگرام یک آزمایش تصویربرداری برای بررسی مشکلات کانال نخاعی است. در این روش، رنگ کنتراست قبل از عمل به ستون فقرات تزریق می‌شود. رنگ کنتراست روی صفحه اشعه ایکس ظاهر می‌شود و به رادیولوژیست اجازه می‌دهد تا نخاع، فضای زیر عنکبوتیه و دیگر ساختارهای مجاور را واضح‌تر از اشعه ایکس استاندارد ستون فقرات ببیند. 

درمان بیرون زدگی دیسک کمر

معاینه دقیق بالینی معمولا برای تشخیص کافی است، ولی انجام MRI به تایید تشخیص کمک می‌کند. همچنین تست نوار عصب و عضله به افزایش دقت تشخیص کمک می‌کند. بسته به شدت علائم فتق دیسک، درمان‌های فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی، داروهای شل کننده عضله، داروهای ضد درد، داروهای ضد التهاب، تزریق کورتون در محل فتق و انجام عمل جراحی برای درمان فتق دیسک کمر به کار می‌روند.

بیشتر از ۸۰ تا ۹۰ درصد از افرادی که دچار بیرون زدگی دیسک کمر هستند، بدون عمل جراحی درمان می‌شوند. معمولا پزشکان درچندهفته اول درمان‌های اولیه که نیازی به عمل جراحی ندارد را برروی بیمار انجام می‌دهند و زمانیکه با این درمان‌ها، بیمار بهبود نیافت و درد در بدن او باقی ماند پزشک انجام عمل جراحی را ضروری می‌داند.

خود مراقبتی

در برخی شرایط که بیماری نیاز به درمان‌های پزشکی ندارد، شما با مراقبت از خود به شیوه‌هایی که پزشک توصیه می‌کند، می‌توانید بیرون زدگی دیسک خود را درمان کنید. اینکه چه کارهایی را باید انجام دهید به شرح زیر است:

• استراحت کردن: فشار بیش از حد به دیسک، باعث بدتر شدن بیماری می‌شود. استراحت کافی و قرار گرفتن در وضعیت مناسب در زمان استراحت، این فشار را کاهش می‌دهد و علاوه بر پیشگیری از عود دیسک کمر باعث درمان بیرون زدگی دیسک کمر نیز می‌شود.
• کمپرس آب سرد: استفاده از کمپرس آب سرد برای نواحی متورم و ملتهب مفید است. تعداد دفعات استفاده از کمپرس آب سرد را باید از پزشک معالج خود بپرسید.
• کمپرس آب گرم: استفاده از کمپرس گرم، عضلات گرفته و دردناک را آرام می‌کند و جریان خون را افزایش می‌دهد، در نتیجه اکسیژن بیشتری به عضلات و مواد مغذی بیشتری به دیسک آسیب دیده می‌رسد. درباره مدت زمان یخ درمانی و گرما درمانی حتما با پزشک خود مشورت کنید و او را در جریان قرار دهید.

بیشتر بخوانید، آیا دیسک کمر با استراحت خوب می‌شود؟

درمان دارویی

درمان به وسیله داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (مانند آسپرین، ایبوپروفن و سلکسیب) برای کاهش تورم و تسکین درد به کار می‌رود. استامینوفن درد را تسکین می‌دهد اما به علت نداشتن اثر ضدالتهاب و ایجاد زخم معده و مشکلات کلیوی و کبدی پیشنهاد نمی‌شود. شل کننده‌های عضلانی (مانند متاکاربامول، کاریسوپرودول و سیکلوبنزاپرین) برای کنترل گرفتگی‌های عضلانی تجویز می‌شوند.

استروئیدها نیز برای کاهش ورم و التهاب مفید هستند که برای دوره ۵ روزه به صورت کاهشی تجویز می‌شوند. داروی استروئیدی درد را سریعا تسکین می‌دهد. می‌شود با تزریق استروئید نیز به کاهش التهاب و ورم عصب‌ها کمک کرد، اما اثر آن موقتی است و باید این کار را تکرار کرد.

طب فیزیکی برای درمان دیسک کمر

طب فیزیکی نقش مهمی در بهبود بیرون زدگی دیسک دارد. درمان‌های غیرفعال، شامل ماساژ بافت‌های عمقی، گرما و سرما درمانی، تحریک الکتریکی (مانند TENS) و هیدروتراپی (آب درمانی) ازجمله درمان‌های طب فیزیکی هستند که بدن را شل می‌کنند. این نوع درمان‌ها هم به صورت درمان اصلی و هم به صورت درمان کمکی در کنار مصرف دارو و دیگر روش‌ها انجام می‌شوند.

طب سوزنی

طب سوزنی بدن را تحریک به تولید اندورفین، یعنی مسکن طبیعی بدن می‌کند. این روش درمان، نقاطی را تحریک می‌کند که در امتداد مریدین‌های (معادل گذرگاه‌های عصبی) آسیب دیده در اثر بیرون زدگی دیسک قرار دارند؛ در نتیجه فرایند التیام با افزایش یافتن جریان خون اتفاق می‌افتد.

تزریق PRP برای درمان دیسک

درمان با پلاسمای سرشار از پلاکت (PRP) درمانی کاملا طبیعی برای درمان مفصل‌های آسیب دیده به شمار می‌آید. برای به دست آوردن PRP ابتدا مقدار کمی خون از خود بیمار گرفته و در سانتریفیوژ چرخانده تا پلاکت‌های آن غلیظ شود و سپس این محلول در ناحیهٔ آسیب دیده تزریق می‌شود.

ورزش کردن

ورزش برای درمان بیرون زدگی دیسک کمر یکی اقدامات دمانی است که نباید فراموش کنید. معمولا بهترین تمرین و ورزش برای درمان بیرون زدگی دیسک کمر، انجام تمرینات کششی است. البته باید توجه کنید که همه ورزش‌ها برای دیسک مناسب نیستند و ورزش‌های مضر دیسک کمر نیز وجود دارند که باید از انجام آن‌ها پرهیز کنید.

عوارض درمان نکردن فتق دیسک 

در نقطه پایانی کانال نخاعی رشته اعصابی وجود دارند که شبیه به دم اسب هستند که به آن ها کودااکویینا گفته می شود. وظیفه این اعصاب این است که تحریک های ارادی و غیر ارادی را به نخاع انتقال دهند و در صورتی که این رشته اعصاب در فشار ناشی از بیرون زدگی دیسک قرار بگیرند ممکن است توانایی خود در انتقال پیام را از دست بدهند. بنابراین لازم است در سریعترین زمان ممکن بیرون زدگی دیسک کمر درمان شود زیرا امکان فلج فرد وجود دارد و ممکن است فرد بیمار توانایی حرکتی خود را از دست بدهد. 

کلام پایانی 

فتق دیسک کمر بین مردم با اصطلاح دیسک کمر شناخته می‌شود یکی از بیماری‌های شایع است کهدر مردان بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد. علت‌های اصلی بیرون زدگی دیسک کمر شامل افزایش سن، ورزش های پرشی و پر تحرک، بلند کردن اجسام سنگین و … می‌شوند. این بیماری ابتدا با معاینه فیزیکی و سپس با استفاده از روش‌های تصویربرداری تشخیص داده می‌شود. اگر بیماری خفیف و جزئی باشد، معمولا برای درمان از روش‌های غیر جراحی برای درمان دیسک استفاده می‌شود. اما، اگر درمان‌های دیگر بیرون زدگی دیسک را درمان نکنند، پزشک روش جراحی را پیشنهاد می‌دهد.