جراحی ستون فقرات یکی از گزینه‌های درمانی موثر برای بیمارانی است که با درد یا اختلال در عملکرد ستون فقرات و نواحی اطراف آن مواجه هستند. این روش زمانی به کار می‌رود که مشکلات ساختاری یا عصبی در ستون فقرات باعث اختلال در کیفیت زندگی فرد شده باشند. امروزه بسته به نوع بیماری و شرایط بیمار، جراحی‌های ستون فقرات به روش‌های گوناگونی انجام می‌شوند. مشکلات ستون فقرات می‌توانند ناشی از بیماری‌هایی مانند بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک، تنگی کانال نخاعی، آسیب‌های تروماتیک، بدشکلی‌های مادرزادی یا حتی اختلالات تخریبی ناشی از افزایش سن باشند. هدف از انجام این نوع جراحی‌ها کاهش درد، بهبود عملکرد حرکتی و عصبی، پیشگیری از آسیب بیشتر به نخاع و اعصاب، یا اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی ستون فقرات است. در ادامه این مقاله انواع روش‌های جراحی ستون فقرات، کاربرد هرکدام و معیارهای انتخاب بهترین روش درمانی را به اختصار توضیح خواهیم داد.
جراحی ستون فقرات چیست؟
وقتی مشکلات ستون فقرات شدت می‌گیرند و روش‌های غیرجراحی دیگر پاسخگو نیستند، جراحی به عنوان آخرین گزینه وارد میدان می‌شود و در شرایطی انجام می‌شود که بیمار با فتق دیسک، شکستگی مهره‌ها یا ناهنجاری‌های مادرزادی مواجه است و درمان‌هایی مانند دارودرمانی یا فیزیوتراپی نتوانسته‌اند علائم را کنترل کنند. هدف اصلی این مداخله بازگرداندن توان حرکتی به بیمار است. البته نوع و شدت مشکل، وضعیت سلامت عمومی فرد و مهارت جراح، همگی در نتیجه نهایی جراحی نقش مهمی دارند. از آنجا که جراحی ستون فقرات یکی از حساس‌ترین انواع عمل‌های جراحی است، انجام آن باید با دقت بسیار بالا و توسط پزشکی متخصص و با تجربه صورت گیرد. همچنین دوران بعد از عمل، از جمله مراقبت‌های توان‌بخشی و فیزیوتراپی، تاثیر زیادی در بهبودی کامل و بازگشت فرد به زندگی روزمره دارد.
جراحی ستون فقرات برای درمان چه مشکلاتی انجام می‌شود؟
جراحی ستون فقرات برای درمان مشکلات و بیماری‌های مختلف این ناحیه انجام می‌شود. امروزه این جراحی با روش‌های جدید و پیشرفته‌ای انجام می‌شود و کاربردهای زیادی دارد. انتخاب نوع روش جراحی و درمان باید به تشخیص دکتر متخصص انجام شود. بیماری‌هایی که برای درمان نیاز به جراحی ستون فقرات دارند عبارت‌اند از:
- دیسک کمر (بین‌مهره‌ای)
- آسیب‌های شدید ستون فقرات
- آرتروز یا استئوآرتریت ستون فقرات
- تنگی کانال نخاعی کمر
- اسکولیوز (انحراف ستون فقرات)
- کیفوز (پشت خمیده)
- مشکلات مادرزادی
- فتق دیسک
- تومورهای نخاعی
- عفونت یا التهاب در ستون فقرات
در مورد تفاوت لامینکتومی و دیسککتومی کمر بیشتر بخوانید.
تشخیص بیماری ستون فقرات چگونه است؟
تشخیص بیماری‌های ستون فقرات باید توسط یک پزشک متخصص انجام شود و شامل مراحل مختلفی است، که هر کدام از این مراحل به پزشک کمک می‌کنند تا علت بیماری ستون فقرات را شناسایی کند. برای تشخیص بیماری و علت آن در ستون فقرات باید از تجهیزات و دستگاه‌های پیشرفته‌ای استفاده شوند تا اشتباهی رخ ندهد. در ادامه مراحلی که در تشخیص بیماری‌های ستون فقرات انجام می‌شوند را توضیح داده‌ایم:
معاینه فیزیکی
در معاینه فیزیکی ستون فقرات، پزشک از شما می‌خواهد حرکاتی مثل خم شدن یا چرخیدن را انجام دهید تا ببیند آیا این حرکات درد را بیشتر می‌کنند یا نه. او همچنین قدرت عضلات، حساسیت و پاسخ‌های عصبی شما را بررسی می‌کند تا بفهمد آیا فشار روی اعصاب وجود دارد یا خیر.
آزمایش‌های تصویربرداری
انجام آزمایش‌های تصویربرداری دقیق به پزشک کمک می‌کنند تا مشکلات ستون فقرات را بهتر شناسایی کند. روش‌های تصویربرداری که برای تشخیص بیماری ستون فقرات مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل موارد زیر هستند:
- (MRI): MRI تصاویری دقیق از دیسک‌ها، اعصاب و نخاع را ارائه می‌دهد. این آزمایش به‌طور خاص برای شناسایی مشکلات دیسک، تنگی کانال نخاعی، فتق دیسک و آسیب‌های عصبی که در ستون فقرات ایجاد می‌شوند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- سیتیاسکن (CT scan): این روش تصاویری از مهره‌ها و ساختارهای استخوانی ستون فقرات را نشان می‌دهد و برای شناسایی مشکلاتی مانند شکستگی‌های استخوان ستون فقرات یا تومورها استفاده می‌شود.
آزمایش خون و مایع نخاعی
برای تشخیص عفونت یا التهاب در اطراف نخاع، گاهی پزشک نمونه‌ای از مایع نخاعی را با روش نمونه‌برداری به دست می‌آورد تا آن را از نظر وجود عوامل عفونی و التهابی بررسی کند. همچنین آزمایش خون با اندازه‌گیری میزان گلبول‌های سفید و پروتئین‌های خاصی که نشان‌دهنده التهاب هستند، کمک می‌کند تا شدت عفونت و واکنش بدن به آن بهتر مشخص شود و روند درمان دقیق‌تر تعیین گردد.
روش‌های جراحی ستون فقرات
جراحی ستون فقرات، با توجه به نوع بیماری، شدت آسیب، سن بیمار و محل دقیق مشکل می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود. این جراحی بسیار تخصصی و پیچیده است و باید با دقت زیادی انجام شود. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های انجام جراحی ستون فقرات را به‌طور کامل توضیح داده‌ایم:
دیسککتومی
این جراحی برای برداشتن فتق دیسک بین مهره ای و درمان بیرون‌زدگی دیسک یا پارگی آن انجام می‌شود، تا فشار از روی عصب فشرده شده برداشته شود. عمل جراحی دیسککتومی از جمله جراحی های ستون فقرات است که به صورت باز یا میکروسکوپی (کم‌تهاجمی) انجام می‌شود. از جمله کاربردهای دیسککتومی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درمان فتق دیسک که باعث درد شدید کمر یا درد تیرکشنده در پا (سیاتیک) شده است.
- کاهش فشار روی عصب نخاعی یا نخاع.
- وقتی درمان‌های غیرجراحی (دارو، فیزیوتراپی) موثر نبوده یا علائم پیشرفت کرده باشند.
لامینکتومی
جراحی لامینکتومی، برای درمان تنگی کانال نخاعی انجام می‌شود. در این جراحی بخشی از استخوان پشت مهره (لامینا) را برای کاهش فشار از روی نخاع و اعصاب برمی‌دارند. این جراحی باید با دقت زیادی انجام شود زیرا از حساسیت بالایی برخوردار است. لامینکتومی باعث کاهش درد، بی‌حسی، ضعف عضلانی یا مشکلات حرکتی ناشی از فشار روی اعصاب می‌شود، همچنین به رفع فشار ناشی از دیسک بیرون‌زده کمک کرده و در برخی موارد برای دسترسی به تومورها یا از بین بردن بافت آسیب‌دیده در ستون فقرات نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فیوژن ستون فقرات
فیوژن ستون فقرات زمانی انجام می‌شود که آرتروز و فرسایش استخوان ایجاد شده باشند. در این روش دو یا چند مهره را به وسیله پیچ، میله و پیوند استخوانی به هم جوش می‌دهند تا باعث کاهش درد و حرکت مهره‌ها شود. از جمله کابردهای فیوژن ستون فقرات می‌توان موارد زیر را نام برد:
- درمان انحرافات ستون فقرات مانند انواع اسکولیوز یا کیفوز
- رفع تنگی کانال نخاعی همراه با ناپایداری مهره‌ها
- برطرف کردن درد مزمن کمر یا گردن در صورتی که ناشی از حرکت غیرطبیعی مهره‌ها باشند
فورامینوتومی
این روش برای افزایش فضای مجرایی که ریشه‌های عصبی از آن عبور می‌کنند انجام می‌شود و می‌تواند به کاهش فشار و درد مرتبط با باریک شدن فورامن (مجرای عبور عصب) کمک کند. فورامینوتومی به درمان تنگی فورامن که باعث فشار روی عصب می‌شود کمک می‌کند و علائم ناشی از فشردگی عصب مثل تیرکشیدن یا ضعف در دست یا پا را کاهش می‌دهد. در مواردی که تنگی کانال نخاعی وجود ندارد یا کم است ولی فشار موضعی روی عصب وجود دارد از این روش استفاده می‌شود.
جراحی اصلاح انحراف ستون فقرات (اسکولیوز یا کیفوز)
جراحی اصلاح انحراف ستون فقرات برای درمان اسکولیوز یا کیفوز انجام می‌شود. این جراحی برای صاف کردن یا کاهش انحراف غیرطبیعی ستون فقرات است و زمانی انجام می‌شود که انحراف ستون فقرات شدید باشد و باعث درد، مشکلات عملکردی یا مشکلات تنفسی و قلبی در بیمار شود و همچنین رشد و سلامت بیمار را تهدید کند. انواع انحراف ستون فقرات عبارت‌اند از:
- اسکولیوز: انحراف جانبی (به سمت چپ یا راست) ستون فقرات
- کیفوز: انحنای بیش از حد رو به جلو در ستون فقرات (قوز)
- لوردوز: افزایش قوس رو به عقب ستون فقرات در ناحیه کمر
جراحی بسته یا کم‌تهاجمی ستون فقرات (Minimally Invasive Spine Surgery – MISS)
جراحی کم‌تهاجمی ستون فقرات روشی پیشرفته برای درمان مشکلاتی مثل دیسک کمر، فتق دیسک یا تنگی کانال نخاعی است که با تشخیص پزشک انجام می‌شود. در این روش، به جای برش‌های بزرگ، از برش‌های کوچک و ابزارهای ویژه استفاده می‌شود که باعث درد کمتر، کاهش آسیب به بافت‌های اطراف و کوتاه‌تر شدن دوره نقاهت می‌گردد.
جراحی اندوسکوپیک ستون فقرات (Endoscopic Spine Surgery)
جراحی اندوسکوپیک مشابه جراحی دیسککتومی است و با استفاده از دوربین و ابزارهای باریک از طریق یک برش کوچک انجام می‌شود. این جراحی ستون فقرات بدون نیاز به برش باز یا بستری طولانی است. استفاده از این روش دارای مزایای زیادی مانند: برش‌های کوچک، کاهش خونریزی در حین عمل، کاهش زمان بستری شدن در بیمارستان، بهبودی سریع و بازگشت سریع به فعالیت‌های روزمره و کاهش آسیب به عضلات و بافت‌های اطراف ستون فقرات می‌باشد.
ورترکتومی (Vertebrectomy)
جراحی ورترکتومی برای برداشتن مهره‌هایی که بر اثر تومور یا آسیب شدید تخریب شده‌اند انجام می‌شود. در این جراحی حذف کامل مهره و جایگزینی آن با ساختار مصنوعی یا پیوند استخوانی انجام می‌شود. کاربردهای ورتبروکتومی شامل موارد زیر هستند:
- از بین بردن تومورهای بدخیم یا خوش‌خیم که مهره را تخریب کرده‌اند.
- درمان عفونت‌های شدید مهره‌ای
- تصحیح ناپایداری ستون فقرات پس از شکستگی شدید.
- رفع فشار شدید روی نخاع یا ریشه‌های عصبی.
کایفوپلاستی و ورتبروپلاستی
شکستگی‌های فشاری مهره‌ها، که اغلب در افراد مبتلا به پوکی استخوان دیده می‌شود، با روش‌هایی مانند کایفوپلاستی یا ورتبروپلاستی درمان می‌شوند. در این روش، پزشک با تزریق نوعی سیمان پزشکی به داخل مهره آسیب‌دیده، آن را تثبیت می‌کند. این جراحی به صورت سرپایی، با درد کم و بدون نیاز به برش‌های بزرگ انجام می‌شود.
در مورد تفاوت ورتبروپلاستی با کیفوپلاستی بیشتر بخوانید.
مراقبت‌های قبل از عمل ستون فقرات
مراقبت‌های قبل از عمل جراحی ستون فقرات از اهمیت بالایی برخوردار هستند، زیرا می‌توانند در گرفتن نتیجه بهتر جراحی و دوره نقاهت تاثیر زیادی بگذارند. بسیاری از افراد به این مراقبت‌ها توجهی ندارند و رعایت کردن این نکات را کاری بیهوده می‌دانند. در صورتی که همین نکات کوچک تاثیر بزرگی در روند جراحی خواهند داشت. از جمله مراقبت‌های قبل از عمل ستون فقرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ملاقات با پزشک جراح و گرفتن مشاوره‌های لازم از او درباره جراحی و مراقبت‌های بعد از آن
- انجام آزمایش‌های قبل از جراحی برای ارزیابی وضعیت سلامت، مانند آزمایش خون، نوار قلب (ECG)، آزمایشات تصویربرداری (مثل MRI یا سیتیاسکن)
- قطع داروهای خاص طبق نظر پزشک
- مصرف منظم داروهای تجویز شده توسط پزشک
- به‌طور معمول، باید حداقل ۸ ساعت قبل از عمل، از خوردن و نوشیدن خودداری کنید.
- در روز عمل، لباس‌های راحت و گشاد بپوشید که به راحتی بتوانید آن‌ها را تعویض کنید.
- قبل از جراحی از استفاده از جواهرات، آرایش صورت و لاک ناخن خودداری کنید.
جراحی ستون فقرات چگونه انجام می‌شود؟
روش انجام جراحی ستون فقرات بسته به نوع بیماری، شدت آسیب و محل درگیری در ستون فقرات (کمری، گردنی یا پشتی) متفاوت است. اما به‌طور کلی، هدف از این جراحی کاهش فشار روی اعصاب نخاعی، اصلاح ساختارهای آسیب‌دیده و بازگرداندن عملکرد طبیعی ستون فقرات است. نوع جراحی می‌تواند باز یا کم‌تهاجمی باشد و انتخاب آن با نظر پزشک و بر اساس شرایط بیمار تعیین می‌شود. مراحل رایج جراحی ستون فقرات عبارت‌اند از:
- بیهوشی یا بی‌حسی: بسته به نوع جراحی، بیمار تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی قرار می‌گیرد.
- قرارگیری روی تخت جراحی: بیمار معمولا به صورت خوابیده روی شکم (یا در برخی موارد به پهلو یا پشت) قرار داده می‌شود.
- ایجاد برش: جراح یک برش کوچک روی پوست در ناحیه آسیب‌دیده ایجاد می‌کند تا به ستون فقرات دسترسی پیدا کند.
- حذف بافت یا دیسک آسیب‌دیده: در جراحی‌هایی مانند دیسککتومی، قسمت بیرون‌زده یا آسیب‌دیده دیسک که به اعصاب فشار می‌آورد برداشته می‌شود.
- جایگزینی دیسک یا فیوژن (در صورت نیاز): اگر لازم باشد، دیسک مصنوعی جایگزین می‌شود یا مهره‌ها به‌وسیله پیچ و پلاک به یکدیگر جوش داده می‌شوند.
- بخیه و پانسمان: پس از پایان کار، محل جراحی بخیه زده شده و پانسمان می‌شود.
- انتقال به ریکاوری: بیمار به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود تا علائم حیاتی تحت نظر قرار گرفته و هوشیاری او به‌تدریج بازگردد.
عوارض جراحی ستون فقرات
جراحی ستون فقرات به عنوان یک روش پیچیده و حساس، می‌تواند با عوارض و خطراتی همراه باشد. این عوارض بسته به نوع جراحی، وضعیت سلامت عمومی بیمار و تجربه پزشک متفاوت هستند. در ادامه، عوارض شایع و نادر جراحی ستون فقرات را می‌توانید بخوانید:
| عوارض | علائم |
| عفونت | شامل قرمزی، تورم، درد شدید و تب است. |
| خونریزی داخل ستون فقرات | در داخل ستون فقرات می‌تواند باعث فشار روی اعصاب و مشکلات عصبی شود. |
| لخته خون | در صورت حرکت لخته به ریه‌ها، خطر آمبولی ریه وجود دارد. |
| آسیب به استخوان‌ها یا بافت نرم | تغییرات ساختاری در ستون فقرات یا تغییرات در حرکت |
| گرفتگی عضلات و مشکلات مفاصل | دردهای اضافی و محدودیت در حرکت |
مراقبت‌های بعد از جراحی ستون فقرات
مراقبت‌های بعد از جراحی ستون فقرات نیز مانند مراقبت‌های قبل از آن از اهمیت بالایی برخوردار هستند. بعد از جراحی ستون فقرات نیاز است تا بیمار مراقبت‌های خاصی را برای بهبودی سریع‌تر خود انجام دهد. این مراقبت‌ها تاثیر بسیار زیادی در کیفیت جراحی ستون فقرات و وضعیت خود بیمار خواهند داشت. مراقبت‌های بعد از عمل شامل موارد زیر هستند:
- شروع فیزیوتراپی از روز بعد از عمل: انجام تمرینات سبک فیزیوتراپی کمک می‌کنند تا عضلات تقویت شده و دامنه حرکتی به مرور بازگردد.
- استراحت کافی: در هفته اول یا دوم بعد از عمل، استراحت کافی برای تسریع بهبودی ضروری است.
- وضعیت صحیح در نشستن: هنگام نشستن، ستون فقرات باید صاف و بدون خمیدگی باشد تا از فشار غیرضروری جلوگیری شود.
- حالت مناسب خوابیدن: بهتر است به پشت بخوابید، همراه با یک بالش زیر سر و یکی زیر زانوها. از تشک خیلی نرم پرهیز کرده و از خوابیدن به پهلو با زانوهای جمع (پوزیشن جنینی) یا به شکم (دمر) خودداری کنید.
- مصرف داروها طبق نسخه پزشک: داروهای تجویز شده باید با دقت و طبق دستور پزشک مصرف شوند.
- پرهیز از داروهای خاص: مصرف داروهایی مانند آسپرین، ژلوفن، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) معمولا ۳ تا ۶ ماه بعد از عمل ممنوع است.
- حمام کردن با مراقبت: دو روز بعد از عمل، در صورت تایید پزشک، می‌توانید دوش بگیرید. بهتر است روی صندلی بنشینید و از پانسمان ضدآب استفاده کنید. در غیر این صورت، محل جراحی باید خشک بماند.
- اجتناب از فعالیت‌های سنگین: بلند کردن اجسام سنگین یا چرخش‌های ناگهانی کمر برای حداقل ۶ هفته ممنوع است.
- تعویض منظم پانسمان: برای پیشگیری از عفونت، پانسمان محل زخم باید مرتب تعویض و تمیز نگه داشته شود.
- مراقبت از بخیه‌ها: در مورد بخیه‌های جذبی، تنها تمیز نگه داشتن ابتدا و انتهای محل بخیه کافی است.
- استفاده از کمربند طبی: بسته به نوع جراحی و نظر پزشک، ممکن است استفاده از کمربند طبی برای یک تا دو ماه تجویز شود. در جراحی‌های سبک، استفاده از آن تنها در روزهای ابتدایی و به‌منظور کاهش درد توصیه می‌شود.
در صورت مشکل ستون فقرات چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
علائم مرتبط با ستون فقرات می‌توانند از دردهای خفیف تا مشکلات جدی عصبی متغیر باشند. اگر با ناراحتی مداوم یا علائمی روبه‌رو هستید که عملکرد روزمره‌تان را مختل کرده، مراجعه به پزشک متخصص مغز و اعصاب یا جراح ستون فقرات ضروری است. در صورت مشاهده علائم زیر، نباید مراجعه به پزشک را به تاخیر بیندازید:
- درد شدید و مداوم در ناحیه کمر یا گردن
- بی‌حسی، گزگز یا ضعف در اندام‌ها
- اختلال در کنترل ادرار یا مدفوع
- تشدید ناگهانی یا تغییر الگوی درد
- مشکل در راه رفتن، ایستادن یا حفظ تعادل
- همراه بودن درد با تب
- سابقه ضربه شدید، سقوط یا تصادف
- دردهایی که با دارو یا استراحت بهبود پیدا نمی‌کنند
- اختلالات جدید در عملکرد جنسی
کلام پایانی
جراحی ستون فقرات با روش‌های مختلفی انجام می‌شود که بعضی از آن‌ها به صورت سرپایی و بعضی دیگر نیاز به بیهوشی و بستری شدن دارند و تشخیص آن باید طبق نظر پزشک متخصص انجام شود. ستون فقرات و نخاع بخش حساسی در سیستم عصبی بدن هستند که وظایف مهمی را برعهده دارند. به همین دلیل در صورت نیاز به جراحی ستون فقرات باید پزشکی باتجربه را انتخاب کنید. پروفسور محمد صمدیان یکی از جراحان حرفه‌ای مغز و اعصاب در کشور هستند و تا به امروز تجربه‌های زیادی در جراحی ستون فقرات و جراحی تومورهای آن داشته‌اند. برای گرفتن مشاوره و معاینه توسط دکتر محمد صمدیان می‌توانید با شماره‌ی ۰۹۱۲۸۳۵۲۲۶۹ تماس بگیرید.
سوالات متداول
داشتن درد پس از جراحی طبیعی است، اما می‌توانید با استفاده از داروهای مسکن تجویز شده، این درد را کاهش دهید و راحت‌تر دوران بهبودی را طی کنید.
هزینه جراحی به نوع عمل، پیچیدگی آن و تجربه پزشک بستگی دارد و می‌تواند متفاوت باشد.
همه جراحی‌ها ممکن است عوارضی داشته باشند. جراحی ستون فقرات هم از این قاعده مستثنی نیست، اما با رعایت دقیق توصیه‌ها و نکات پزشک، این عوارض موقتی و قابل کنترل خواهند بود.
دیدگاه کاربران
سلام ببخشید من میخواستم بدونم کی میشه بورشدن ستون فقرات را جراحی کرد